W DE staramy się zawsze wyjść od treści, a następnie dotrzeć do eksponatów, które mogłyby dobrze te treści prezentować. Muzealnicy zaś mają nieco inną perspektywę: widzą w swoich magazynach muzealnych zbiory, które są faktycznym powodem bycia dla ich placówek, w związku z tym należy pokazywać je, a ni uciekać przed nimi. Wypracowanie kompromisu nie jest w takiej sytuacji rzeczą prostą, zwłaszcza kiedy mamy do czynienia z grupą obiektów bardzo podobnych do siebie, a chcemy uniknąć wrażenia lamusa. O kwestii manekinów nie będę się rozwodzić, nadmienię tylko, że jest dość dyskusyjna.
Ostatecznie zaproponowaliśmy kilka rozwiązań, które są wynikiem kwerend merytorycznych, różnych spotkań i wielu dyskusji.
Chcąc oddać atmosferę poszukiwania właściwej formy dla różnorodności, postawiliśmy zachować możliwie największe bogactwo perspektyw, z jakich można opisać prezentowane zjawiska i eksponaty. Dla oddania romskiego punktu widzenia umieściliśmy na ścianach całej wystawy „ścieżkę przysłów”, która w lapidarny sposób komentuje treści przedstawiane w ekspozyturach lub innych sytuacjach muzealnych. Ścieżka przysłów jest cienkim wężem ledowym (niskoenergetyczna technologia nieco przypominająca neony) i, jak nitka do kłębka, prowadzi poprzez labirynty innej kultury. Chcieliśmy dzięki temu zabiegowi uniknąć przeciążania wystawy komentarzami i opisami, a także pozostawić zwiedzającemu możliwość samodzielnej interpretacji wybranych treści. Ponadto w Sali pierwszej, która jest poświęcona podróży i toposowi drogi w kulturze romskiej, wybrane przedmioty są opatrzone podpisami muzealnymi, które mają kształt etykiet podróżnych- tak jak gdyby zwiedzający wraz ze znaczeniami nadanymi przez nie udawał się w dalszą wyprawę wgłąb kultury romskiej. Na etykietach można znaleźć opisy wywodzące się z porządku etnograficznego, ale niektóre eksponaty otrzymały także kontekstowy komentarz antropologiczne. Zadaniem takiego zabiegu było wzmocnienie poczucia, że na jedną i tą samą rzecz patrzy się zupełnie odmiennie, w zależności od wyboru perspektywy. Eksponaty w ten sposób opisane stanowią wybór najważniejszych przedmiotów w wystawie, są kamieniami milowymi i na nie trzeba najbardziej zwrócić uwagę.
Co do scenariusza zdecydowaliśmy się ostatecznie podzielić tematykę na trzy działy, którym odpowiadają trzy sale, jakie na wystawę przeznaczyło muzeum. Pierwsza sala ma za zadanie wciągnąć gościa we wrażeniową grę dźwięków i świateł. To namiot cygański, przypominający trochę orientalne domostwo, ale bardziej skleconą z tego, co pod ręką pałatkę. Historia wędrówki Cyganów opowiedziana jest przy pomocy filmu wyświetlanego na jednej z płacht materiału. Film prezentuje muzykę i taniec, a przy okazji stroje i instrumenty zmieniające się podczas wielowiekowej wędrówki. Prezentujemy tu także tradycyjne profesje związane z drogą- przy pomocy narzędzi i wytworów rzemieślniczych. Ponieważ każdy klasyczny ekspozytor wydawał się nam intruzem z innego porządku estetycznego, wymyśliliśmy ekspozytor łatowy: ukryliśmy przedmioty pod płachtą namiotu, a sączące się przez szczeliny w łatach światło zachęca do samodzielnego ich odszukania i odkrycia przez gości. Staraliśmy się uniknąć nadmiernej dekoracyjności i orientalizacji wnętrza. W końcu nomadyczny tryb życia charakteryzuje się raczej ograniczeniami, niż dbałościa o detal.
W drugiej Sali mamy szansę spotkać Romów: osiadłych Cyganów. Dlaczego właściwie osiadłych? Każdy zwiedzający będzie miał choć trochę tego doświadczenia dla siebie. Pasaż między tymi dwoma salami symbolizuje wprowadzenia nakazu osiadłego życia w Polsce. Poruszające wielkoformatowe fotografie i odgłos czytanego przez szczekaczkę ogłoszenia są spotęgowane przez nieludzkie światło jarzeniówki.
Sala trzecia to miejsce analizy i dialogu, a także oddania głosu samym Romom. Tutaj ważny jest kontrast między przestrzenią „systemu” reprezentowaną przez bezosobowe dokumenty a wizerunkami ludzi, którzy sami mówią o sobie, a także odpowiadają na pojawiające się często wątpliwości i pytania związane z obyczajowością i życiem romskim. Holocaust Romów pokazany jest jako konsekwencja trwającego przez wieki ciągu prześladowań i dyskryminacji związanych z problemami, jakie systemy państwowe miały z uznaniem Romów za pełnoprawnych obywateli. W tym kontekście problematyczna staje się ewolucja biurokracji, przekonująco opisana przez Z. Baumana jako ciąg następujących po sobie etapów dehumanizacji wynikającej z systemowym zarządzaniem różnorodnością.
Dominującym w środkowej części Sali symbolem jest flaga romska przedstawiona jako projekcja w kształcie toczącego się koła. Tym samym nawiązujemy do indyjskich początków Romów, a także do uniwersalności doświadczeń wszystkich ludzi. To także przestrzeń dialogu: na składanych matach można usiąść w kręgu i posłuchać Romów, podyskutować, wyrzucić emocje (a następnie przelać je na forum internetowe
48 (12) 422 18 84 w. 34
Zajmuje się antropologią społeczną, z tej perspektywy doradza muzeom i instytucjom kultury. W MIK pracuje w programie Dynamika Ekspozycji.
Formularz kontaktowy
Będę dociekliwa, bo mamy jedno muzeum o tej tematyce w Polsce (w Europie jest jeszcze bardziej bidnie), a jego przedmiot, czy raczej podmiot ważny i nieobojętny. zatem:
1. czy ten post opisuje jedno rozwiązanie czy kilka? i co zostało przyjęte a co odrzucone przez dyrekcję – taka aranżacyjna kuchnia jest niezwykle frapująca.
2. ciekawa jestem tych ‚różnych perspektyw’? i dalej: dla kogo przede wszystkim ma być ekspozycja? tylko nie chcę słyszeć, że dla wszystkich :)!
3. jakie są rokowania dla realizacji projektu i czy forum internetowe wiąże się z planami przeprojektowania strony? jeśli tak, czy jej koncepcja też jest dziełem Dynamiki?
4. nie wiem jak wygląda reszta, ale wróżącą Cygankę nazwałabym raczej figurą nie manekinem i wiem od zaufanych romolożek, że robi furorę w pewnych kręgach.
5. teraz poprosimy o zdjęcia/schematy/szkice/mapy myśli – mięso wystawy.
Dzięki za dociekliwość. Napiszę kolejnego posta z serialu „Romowie…” z odpowiedziami na te pytania.