Klasyczny sposób przekonywania do wizyty w skansenie opiera się na przedstawieniu walorów edukacyjnych i estetycznych. Te ostatnie odnoszą się do często do mitu arkadyjskiego, innymi słowy pokazują wieś spokojną, piękną, wesołą. Ponadto sama przeszłość tam reprezentowana jest traktowana jako pewna egzotyka: styl życia przed urbanizacją jest tak odmienny od dzisiejszego, że może stać się dobrym źródłem inspiracji. Jednak dzisiejsze, wciąż rosnące standardy związane z edukacją muzealną, nie ograniczają się jedynie do opowiadania „jak było” oraz „jak tu ładnie”. Wizyta powinna dostarczać pretekstu do nabywania kompetencji wykraczających (znacznie) poza przyswojenie prezentowanych informacji, co samo w sobie jest wyzwaniem. Innymi słowy wizyta w zmuzealizowanej przeszłości powinna dawać narzędzia do lepszego rozumienia teraźniejszości.

Dodajmy do tych rozważań jeszcze jeden kontekst. Podstawowa motywacja w turystyce wiąże się z podejmowaniem wysiłku organizacyjnego, który ma na celu wizytę: „właśnie tu, właśnie teraz”. I choć samo w sobie jest to dość trudne do uzasadnienia, to w kontekście muzeów (w jakiś sposób) historycznych trzeba wskazać, dlaczego akurat tu, akurat tą epokę pokazujemy i udostępniamy.

Aby zilustrować te rozważania, chcę przywołać przykład bliski nam (i mi osobiście) od dłuższego czasu. W Wadowicach, w Muzeum Miejskim na różne sposoby staramy się zinterpretować lokalne zasoby związane jakoś z przeszłością. Kolejne edycje Muzeobrania są dowodem takich prób. Zawsze szukaliśmy jakiegoś punktu wyjścia, który mógłby posłużyć do rozwinięcia nowej opowieści, a zarazem pozwolił na przeprowadzenie angażujących działań muzealnych. Wadowice były prezentowane jako: urzędnicze miasteczko galicyjskie (czyż nie brzmi to odpychająco? a taki potencjał…), siedziba dawnej, ważnej drukarni Foltinów (były m.in. warsztaty drukarskie), miasto malarza, Karola Pustelnika, członka Grupy Krakowskiej (była wystawa jego prac i spotkanie z autorem), wreszcie powstała wystawa Wadowice Karola Wojtyły.

Z jej powstawaniem wiąże się sporo ważnych zagadnień, jedno z nich dotyczy zasadności proponowania konkretnych aktywności udostępnianych zwiedzającym na wystawie. Na przykład w sali „szkolnej” zapraszamy do kaligrafowania czy rozmowy o przedwojennym patriotyzmie. Jest ręczny dzwonek szkolny, ławka z kałamarzem. I mimo że wystawa ogólnie cieszy się powodzeniem i zbiera dobre recenzje, trzeba dziś wrócić, między innymi, do przeprojektowania tej sali. Bo wracają zasadnicze pytania: dlaczego, z jakich unikalnych powodów warto mówić o tamtej epoce?, jakie treści, z nią związane, warto dziś przywołać? Być może są jakieś zapomniane dziś umiejętności, zabawy, gry, a może piosenki, które dziś mogłyby stać się użyteczne, zainspirować.

Myślę, że warto wprowadzić w tym wypadku analogię do działań podejmowanych między innymi w promocji miejsc. Chodzi mi o znalezienie USP (unique selling point), cechy szczególnej, unikalnej, którą wybiera się na wiodącą w strategii promocji. Tyle że tym razem musimy postawić nie tylko pytanie „dlaczego właśnie tu”, ale także „dlaczego właśnie wtedy”. Co jest ważne, emblematyczne akurat w tym przywoływanym czasie, akurat tutaj? Niekoniecznie muszą to być historie oficjalne. Sęk w tym, że współczesność może podpowiedzieć dość nieoczekiwane treści. Wystarczy pomyśleć kategorią użyteczności.

Ciekawe swoją drogą, że w skansenach rzadko mówi się o historii w ogóle, dzieląc ją na epoki i nazywając je, tam przeszłość jest raczej tym, co wydarzyło się przed urbanizacją/rewolucją przemysłową. Tak jakby zmian w życiu na wsi było tak mało, że nie ma powodu o nich wspominać. Jeśli tak jest, to przy projektowaniu wizyty w skansenie, zadawajmy po prostu pytanie „po co?”: po co mam tu przyjechać i po co to udostępniamy.

16 października 2009 został podpisany list intencyjny w sprawie powołania i organizacji nowej instytucji kultury w Małopolsce pod nazwą: „Muzeum – Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach”:

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Archidiecezja Krakowska, Województwo Małopolskie i Gmina Wadowice zadeklarowały poparcie dla idei utworzenia i prowadzenia wspólnej instytucji kultury pn. Muzeum – Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach. Metropolita Krakowski Ksiądz Kardynał Stanisław Dziwisz, Bogdan Zdrojewski – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wicemarszałkowie Województwa Małopolskiego Roman Ciepiela i Leszek Zegzda oraz Ewa Filipiak, burmistrz Wadowic podpisali List intencyjny w sprawie utworzenia i prowadzenia tej instytucji kultury.

(źródło: portal Województwa Małopolskiego)

Forma przyszłej ekspozycji oraz działalności muzeum została opisana następująco:

Muzeum zlokalizowane będzie w Domu Rodzinnym Papieża w Wadowicach, przy ul. Kościelnej 7, gdzie 18 maja 1920 r. urodził się Karol Wojtyła. Projekt przebudowy Muzeum zakłada, że ekspozycja powiększy się do około 1000 m kw. (na czterech kondygnacjach: piwnica, parter, pierwsze piętro i poddasze). Projekt ten przygotowali Barbara i Jarosław Kłaputowie (m.in. autorzy projektu Muzeum Powstania Warszawskiego). Kamienica ma odzyskać swój wygląd z lat 20. ubiegłego wieku. Rozkład sal w muzeum zostanie uporządkowany tematycznie i chronologicznie. Nie zabraknie nowoczesnych multimedialnych prezentacji. Projektanci zadbali o odtworzenie przedwojennego klimatu w mieszkaniu Wojtyłów i w symbolicznym sklepie Balamutha – ta część muzeum poświęcona będzie historii wadowickich Żydów. Mają też być przygotowane: ekspozycja „Przebaczam zamachowcowi”, multimedialne prezentacje papieskich encyklik, sale poświęcone pierwszym latom kapłaństwa Jana Pawła II oraz ludyczny teatrzyk dla dzieci.

(źródło: portal MKiDN)

Wywiad z Jarosławem Kłaputem o projekcie ekspozycji można przeczytać tutaj.

Autorzy wystawy:
Opracowanie merytoryczne:
Joanna Hajduk (Małopolski Instytut Kultury)
Łucja Piekarska-Duraj (Małopolski Instytut Kultury)
Joanna Pytlowska-Bajak (Muzeum Miejskie w Wadowicach)
Piotr Wyrobiec (Muzeum Miejskie w Wadowicach)
Projekt:
Tomasz Wójcik
Grafika:
Sylwia Liana, Stefan Kaczmarek