Interpretacja dziedzictwa to rodzaj nieformalnej edukacji polegającej na przedstawianiu zwiedzającym istotnych informacji o danym miejscu. Prowadzi to do nawiązywania znaczących i emocjonalnych relacji odwiedzających z konkretnym miejscem – rezerwatem przyrodniczym, obiektem historycznym, muzeum – poprzez jego samodzielne odkrywanie. Ukazuje głębsze znaczenia rzeczy, ich powiązania i umożliwia rozumienie dzięki aktywnemu doświadczaniu oraz użyciu środków ilustracyjnych, a nie jedynie suchemu przekazywaniu faktów.

Jedynie niewielka liczba osób związanych z udostępnianiem dziedzictwa kiedykolwiek była szkolona w zakresie umiejętności komunikacyjnych skierowanych do niewyspecjalizowanej publiczności. W wielu przypadkach przewodnicy bądź kustosze zaczynali jako osoby zorientowane na badania akademickie w jednej z powiązanych z dziedzictwem dyscyplin, takich jak: biologia, archeologia, historia itp., i dopiero na późniejszym etapie kariery uczyli się przekazywać dziedzictwo laikom. Cieszą się szacunkiem jako eksperci w swoich dziedzinach, ale bywa, że brakuje im zrozumienia dla profesjonalnych zasad komunikacji, co owocuje niskiej jakości produktami interpretacyjnymi (oprowadzanie, edukacja, wystawy) w miejscach dziedzictwa.

Profil kompetencyjny
Co oferują interpretatorzy dziedzictwa i jakich kwalifikacji potrzebują, by oferować to w sposób profesjonalny? To jest jedno z głównych pytań, na które stara się odpowiedzieć InHerit – wielostronny projekt realizowany w ramach europejskiego programu Grundtvig, którego partnerem jest Małopolski Instytut Kultury. Zespół projektu stworzy i dostarczy materiały szkoleniowe oraz kursy doskonalenia zawodowego dotyczące interpretacji dziedzictwa. Opracuje również strategię, w ramach której interpretacja dziedzictwa zyska na rozpoznawalności jako profesja w sektorze miejsc dziedzictwa, muzeów i zabytków.
Na obecnym etapie prac w ramach InHeritu powstaje profil kompetencji w dziedzinie profesjonalnej interpretacji dziedzictwa. Ma on być zbiorem kompetencji (wiedzy, umiejętności i postaw), jakich potrzebują interpretatorzy, by lepiej komunikować się z odbiorcami. Będzie to podstawa dla stworzenia programu kursów i materiałów szkoleniowych. Tworząc profil kompetencyjny, wykorzystujemy dwa główne podejścia: edukację zorientowaną na rozwój kompetencji i Europejskie Ramy Kwalifikacji.

Kompetencje interpretatora
InHerit skupia się na podejściu zorientowanym na kompetencje, ponieważ w świetle założeń strategii Europa 2020 rozwój zawodowy jest przedstawiany w kategoriach potwierdzonego rozwoju kompetencji. Jest to szczególnie istotne w kontekście „ciągłego rozwoju zawodowego” i kształcenia nieformalnego. Łączy się to z faktem, że interpretacja dziedzictwa jest nauką stosowaną i szkolenia zawodowe oraz edukacja interpretatorów dziedzictwa są najlepsze, gdy organizowane w konkretnych kontekstach rzeczywistego świata.
Dla celów tego profilu możemy zdefiniować kompetencje jako zdolność człowieka do wykonania określonego zadania lub czynności w określonym zakresie kontekstów płynących z otaczającej go rzeczywistości. By stać się kompetentną, jednostka potrzebuje osiągnąć określoną kombinację wiedzy, umiejętności i postaw (model WUP lub ang. knowledge, skills and attitudes – KSA), która jest wymagana do pracy w danych warunkach.
Określiliśmy obszary kompetencji, które są istotne na polu zawodowym interpretacji dziedzictwa jako całości, obejmującym wszystkie stanowiska związane z interpretacją dziedzictwa. Można wyróżnić obszary kompetencji kluczowych i kompetencji dodatkowych. Obszarami kluczowych kompetencji na polu interpretacji dziedzictwa są: badania, konceptualizacja i planowanie, przekaz osobisty bądź za pośrednictwem mediów. Obszarami dodatkowych ogólnych kompetencji są: ewaluacja, reklama i promocja, zarządzanie i szkolenia.
W praktyce interpretator nie potrzebuje być kompetentny na tych wszystkich polach, zależy to od konkretnego stanowiska i wykonywanej pracy. Profil kompetencyjny będzie różnił się w zależności od tego, jakie zadania realizują różne osoby zajmujące się interpretacją. Przykładowo innych kompetencji i na innym poziomie zaawansowania potrzebują przewodnicy, a innych specjaliści dostarczający teksty czy treści multimedialne wystaw.

Europejskie Ramy Kwalifikacji
Europejskie Ramy Kwalifikacji (EQF) to inicjatywa Unii Europejskiej tworząca związki pomiędzy systemami edukacji krajów członkowskich. Kwalifikacje zdobyte w różnych państwach i w różnych systemach edukacyjnych mogą być dzięki temu porównywane. Ma to na celu zwiększenie mobilności pracowników oraz ułatwianie im uczenia się przez całe życie.
Europejskie Ramy Kwalifikacji (EQF) wykorzystaliśmy dla zobrazowania różnic między zaawansowaniem w rozwoju danych kompetencji. Odnosząc się do tych ram, kompetencje, które pozyskał uczący się – w rozumieniu zdolności do działania w określonym kontekście – będą przejrzyste i łatwe do porównania. Dzięki temu konkretna praca/rola w danym kontekście będzie miała określoną kombinację konkretnych kompetencji na różnych poziomach EQF. Kombinacja ta może być różna w zależności od kontekstu, ale jej elementy będą porównywalne.

Rozwój kursów i systemu certyfikacji
Stworzenie zdefiniowanego zestawu kompetencji potrzebnych interpretatorom i odniesienie ich do ram kwalifikacji EQF umożliwi stworzenie przejrzystego systemu szkoleń i certyfikatów honorowanych na poziomie europejskim. To cel projektu InHerit oraz punkt wyjścia dla dalszego rozwijania materiałów szkoleniowych i kursów.
Pełny tekst i opis kompetencji jest dostępny na stronie InHerit, gdzie można śledzić rozwój projektu.

Jakie są cele kursu?
Kto jest jego adresatem?
Jakie są jego główne zagadnienia i treści?
Jakie są spodziewane rezultaty kursu i jak przebiega ewaluacja?

Analizę prowadziliśmy, porównując odpowiedzi udzielone przez różne organizacje na to samo pytanie. Staraliśmy się przy tym wskazać te elementy, na które jest kładziony największy nacisk, co do których różni respondenci zgadzają się, że decydują o jakości ich kursów. W ten sposób udało się wyłonić zestaw czynników, które w świetle naszych badań charakteryzują dobry kurs interpretacji dziedzictwa. Poniżej prezentujemy pięć elementów, które wydają się szczególnie ważne, także z punktu widzenia naszych lokalnych (małopolskich) uwarunkowań.

Dobry kurs interpretacji łączy aspekty praktyczne i teoretyczne.
Interpretacja jest dziedziną z gruntu praktyczną. Realizacji określonych zadań „w terenie” służą różnego rodzaju metody i techniki, jednak analiza dobrych praktyk wskazała, że trudno jest mówić o tych metodologiach bez zakorzenienia ich w praktycznych zastosowaniach. Większość kursów skupia się więc na określonych obszarach interpretacji dziedzictwa, np. tworzenie opisów muzealnych dla dzieci czy planowanie oprowadzania po parku przyrodniczym, i z tej perspektywy prezentuje specyficzne dla tych zastosowań metody i techniki. Najczęściej kursy mają też formę warsztatów.

Dobry kurs odpowiada na potrzeby określonej grupy odbiorców.
Praktyczny wymiar kursów przejawia się między innymi w tym, że są one zazwyczaj wyspecjalizowane w kierunku bardzo konkretnych grup odbiorców, np. przewodnicy dla szkół po parku narodowym czy rodzice chcący ciekawie oprowadzać swoje dzieci po muzeum.

Dobry kurs jest prowadzony przez praktyków interpretacji.
Osadzeniu kursu w konkretnych warunkach i w kontekście określonych potrzeb towarzyszy fakt, że są one często prowadzone przez praktyków specjalizujących się w danej dziedzinie interpretacji, np. przewodników po zabytkach czy autorów ścieżek przyrodniczych.

Rezultaty kursów mogą być wykorzystywane w praktyce.
Podczas kursów wykorzystujących kontekst miejsc jako przykład podczas ćwiczeń warsztatowych bywają wypracowywane rozwiązania, które mogą znaleźć w tych miejscach zastosowanie. Może to dotyczyć np. nowych sposobów oprowadzania po muzeum czy koncepcji nowych ścieżek tematycznych w parku przyrodniczym.

Kursy mogą mieć wpływ na funkcjonowanie całej organizacji, a nie tylko podnosić kwalifikacje jej personelu.
Kursy realizowane w odpowiedzi na potrzeby konkretnych instytucji mogą być czynnikiem zmiany nie tylko na ich poziomie operacyjnym (np. kwalifikacje personelu), ale także organizacyjnym. Może to dotyczyć na przykład wykorzystania podejścia interpretacyjnego przy planowania działań promocyjnych czy tworzenia strategii edukacyjnych i wystawienniczych.

Nie wszystkie kursy muszą oczywiście realizować wszystkie wymienione postulaty. Wśród analizowanych przez nas przypadków mieliśmy do czynienia zarówno z bardzo wyspecjalizowanymi, ograniczonymi czasowo warsztatami (np. z tworzenia przewodników dla dzieci), jak i z wieloaspektowymi, szerokimi kursami, zakładającymi zmianę w prowadzeniu działań całych organizacji (np. tworzenie planów interpretacyjnych w muzeach). Rezultat naszych badań to zatem raczej wskazówka, pozwalająca sprawdzić czy tworzone zajęcia realizują kierunki, które innym pozwoliły osiągnąć wysoką jakość.

Autor wpisu: Piotr Idziak

Dlaczego jeden eksponat?
Zależało nam na prezentacji i interpretacji eksponatu, które nie ograniczałyby się do perspektywy historii sztuki. Wyszliśmy z założenia, że koncentracja na jednym eksponacie i wyobrażenie sobie „muzeum jednego eksponatu” pokaże możliwości interpretacyjne tkwiące w wybranym obiekcie. Przykładem, który wykorzystaliśmy na potrzeby warsztatowej rozgrzewki i praktyki czytania dzieła Hasiora, był asamblaż zatytułowany „Przesłuchanie anioła”. Przy bliższym poznaniu ukazywał on powiązania z przeszłymi wydarzeniami (pierwotna nazwa dzieła to: „Przesłuchanie partyzanta”) oraz innymi nawiązującymi do niego dziełami (m.in. znanym wierszem Zbigniewa Herberta opracowanym później muzycznie przez Przemysława Gintrowskiego).
Skupiając się na „Przesłuchaniu anioła”, można tworzyć wystawy i programy edukacyjne nawiązujące do tematyki konfliktów zbrojnych, zagadnień etycznych, jak również tematyki biblijnej (np. status ontologiczny, wolność, rola i funkcje aniołów).

Dlaczego jeden odbiorca?
Głównym celem szkolenia było uwrażliwienie na perspektywę i potrzeby odbiorcy muzeum. Skupienie się na jednym typie odbiorcy miało ułatwić dostosowanie się do jego potrzeb i możliwości. Zadaniem dwóch grup warsztatowych było opracowanie szczegółowych profilów dwóch typów odbiorców: gimnazjalisty, który trafił do Galerii w ramach wycieczki szkolnej, oraz osoby dorosłej, która znalazła się w Galerii przypadkowo. Opracowanie portretów odbiorców było punktem wyjścia do dalszej pracy – studium jednego eksponatu z perspektywy odbiorców oraz tworzenia oferty muzealnej dla wymienionych wyżej odbiorców. Na potrzeby pracy z portretem odbiorcy wykorzystane zostało dzieło zatytułowane Sztandar Czarnego Anioła, nawiązujące do twórczości Ewy Demarczyk, która muzycznie interpretowała wiersz Mirona Białoszewskiego pt. Karuzela z madonnami.

***

Warsztaty prowadzone przez Sebastiana Wacięgę i Dominikę Mietelską-Jarecką bazowały na metodzie interpretacji dziedzictwa, składającej się z trzech etapów, prowadzącej od analizy zasobów i otoczenia muzeum (odbiorcy, konkurencja, globalne trendy) do wdrożeń rozwiązań edukacyjnych, promocyjnych lub wystawienniczych.

Szanowni Państwo,

serdecznie zapraszamy na warsztaty z cyklu „Interpretacja w muzeum”, które odbędą się 18 czerwca 2014 roku w Galerii Władysława Hasiora – Oddziale Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Nieprzypadkowo kolejne warsztaty Dynamiki Ekspozycji odbędą się w Galerii Władysława Hasiora – w 2013 roku właśnie to muzeum było jednym z partnerów projektu „Lokalne muzeum w globalnym świecie”. Wypracowany wówczas prototyp interaktywnego przewodnika po twórczości Władysława Hasiora (w formie kart z zadaniami dla zwiedzających) stał się inspiracją czerwcowego warsztatu pt. „Muzeum jednego eksponatu”.

Będziemy mówić o metodzie interpretacji dziedzictwa wypracowanej w trakcie wspomnianego projektu, opowiemy o wybranych narzędziach warsztatowych i wykorzystamy je praktycznie podczas spotkania. Wykorzystując eksponaty z Galerii Hasiora, będziemy pracować nad pomysłami związanymi z udostępnianiem wybranych obiektów i treści – stworzymy portrety odbiorców, zajmiemy się sposobami komunikacji adekwatnymi do ich oczekiwań i naszych zasobów. Celem warsztatu będzie pogłębienie wrażliwości na perspektywę odbiorcy.

Warsztat skierowany jest do muzealników oraz wszystkich zajmujących się interpretacją dziedzictwa – zarówno tych, którzy znają już metodę Dynamiki Ekspozycji, jak i tych, którzy się z nią nie zetknęli.

Warsztaty poprowadzą członkowie zespołu Dynamiki Ekspozycji oraz Julita Dembowska – adiunkt w Dziale Sztuki Muzeum Tatrzańskiego.

Zapraszamy 18 czerwca 2014 roku o godz. 10.00 do Galerii Władysława Hasiora – Oddział Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, ul. Jagiellońska 18b. Zakończenie warsztatu przewidywane ok. godz. 16.00.
Koszt uczestnictwa wynosi 150 zł (płatne przelewem na konto: 17 1060 0076 0000 3210 0016 2355 z dopiskiem Dynamika Ekspozycji) przed zajęciami lub po – na podstawie wystawianej przez organizatora faktury. W trakcie warsztatów zapewniamy kanapki i napoje. Uczestnicy zajęć otrzymają zaświadczenia.
Chętnych od udziału w warsztacie prosimy o odesłanie załączonego poniżej formularza zgłoszeniowego faxem: 12 422 55 62 lub mailem: mietelska@mik.krakow.pl

formularz zgłoszeniowy

W trakcie rozmów z kuratorkami wystawy z Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu na temat kształtu planowanej ekspozycji przewijało się wiele tematów przewodnich, począwszy od specyfiki motywów sztuki ludowej górali pienińskich aż po historię powstawania „przemysłu” turystycznego w Polsce. Wszystkie te tematy były osadzone w konkretnej rzeczywistości, w konkretnym plenerze, jakim jest przełom Dunajca. I ten krajobraz stał się ramą narracji wystawy.

Rozważania na temat historii, jaką widz zobaczy podczas zwiedzania wystawy, rozpoczęliśmy od prostych pytań: co wyjątkowego jest w Szczawnicy, co sprawia, że właśnie tu warto przyjechać? Dlaczego to właśnie tutaj powstało znane i cenione w czasach międzywojennych uzdrowisko i rozwijała się turystyka kulturowa? Odpowiedź okazała się równie zaskakująca, co banalna – czyli to, co widzimy: Pieniny, Dunajec. Narracja wystawy zaczyna się bajkowo: od legendy św. Kingi, jej grzebienia i wstążki zmienionej w wijącą się rzekę. Następnie przepływamy przez kolejne etapy adaptowania, oswajania przestrzeni przez zamieszkujących te tereny ludzi. Krajobraz Pienin staje się świadkiem średniowiecznego kształtowania się granic i powstawania warowni, tworzenia się mozaiki kulturowej wraz z osiedlającymi się grupami etnicznymi (Rusinów Szlachtowskich, z czasem także Żydów) i ich przystosowywaniem się do sytuacji, w której „nie da wyżyć się z rolnictwa”. Główne zajęcia (spławianie drewna, flisactwo, pasterstwo) determinują styl życia, kształtują miejsce zamieszkania. Ta otwartość na zmiany z czasem zaowocuje odpowiedzią na potrzeby gości pojawiających się w Szczawnicy. Zmienia się bowiem nie tylko chata samego górala pienińskiego, ale także cała Szczawnica. Ta „modernizacja” wychodzi w przestrzeń, zmienia się architektura, powstają nowe wille; z początku z zapożyczanych elementów, później już ze swoim charakterystycznym rysem. Pojawiają się emblematy, oznakowania – godła Szalayowskie – które nie tylko informują, że „tu się wynajmuje”, ale także tworzą charakter tego miejsca, wpisują się w krajobraz.

Dalej ekspozycja prowadzi zwiedzających poprzez kolejne etapy rozkwitu miejscowości, prezentując dorobek poszczególnych postaci, które przyczyniły się do tego rozkwitu. Szczawnica stała się popularnym kurortem. Aż do II wojny światowej, kiedy rozwój uzdrowiska został gwałtownie zahamowany, spływ tratwami Dunajcem praktycznie przestał funkcjonować. Działały tu za to placówki gestapo i straży granicznej. Jednocześnie jednak był tu również główny punkt przerzutowy kurierskiego szlaku na Węgry, a w górach schronienie znaleźli partyzanci. Mozaika kultur zaczyna zanikać – od II wojny światowej, kiedy to przestaje istnieć w uzdrowisku społeczność żydowska, aż do powojennej akcji „Wisła”, w ramach której wysiedlono prawie wszystkich Łemków (w tym Rusinów Szlachtowskich).

Co się stało z Szczawnicą po akcji „Wisła” i jaka jest współcześnie? Sama wystawa jest częścią tej opowieści i wymaga dopowiedzenia, osadzenia pejzażu, rzeczywistości, w której jesteśmy. Prologiem wystawy w Muzeum Pienińskim jest otaczający krajobraz, walory przyrodnicze, Pieniny, przełom Dunajca. To, jakie życie tam zastajemy, kogo spotykamy, a kogo już nie, a także ile pozostało po dawnych mieszkańcach, jest jej epilogiem.

Mamy nadzieję, że praktyczna, ale nie powierzchowna. To, co mamy w niej do powiedzenia, nie będzie nowością dla Czytelników muzeobloga. Piszemy o interpretacji w muzeum: po co, jak i dlaczego warto interpretować dziedzictwo, zanim przystąpi się do (dalszych) działań programowych. Zastanawiamy się, jak dojść do istoty rzeczy, czy koniecznie trzeba mówić językiem potrzeb i aktualnych problemów, dlaczego ważna jest lokalna specyfika. Zadajemy pytania, na które nie ma jednoznacznych odpowiedzi, ale samo ich postawienie może być ważną inspiracją. Szukamy mostów między marketingiem i fenomenologią, między okresem trwałości projektowej i jasnością komunikatu wystawy, między ekspertami i publicznością. Proponujemy, a ponadto dokładnie opisujemy konkretne narzędzia warsztatowe, które umożliwią przeprowadzenie warsztatów interpretacyjnych u siebie. Powołujemy się na nasze doświadczenia, ale bierzemy pod uwagę głosy muzealników i oczekiwania gości muzeum.

Teraz oddajemy ją w Wasze ręce i powoli przestaje być tylko nasza. Choć tak naprawdę nigdy taka nie była, bo w powstaniu publikacji pod tytułem „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” uczestniczyło wiele osób. Dziękujemy dziś przede wszystkim odważnym muzealnikom, którzy umożliwili nam wspólną pracę warsztatową, a także włączyli się w wymianę myśli, biorąc udział w eksperymentalnym projekcie wymagającym dużego zaangażowania. Wierzymy, że to miało sens.

Książka „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” dostępna jest w wersji cyfrowej. Papierową można otrzymać bezpłatnie, pisząc na adres instytut[at]mik.krakow.pl. Wszystkich Czytelników gorąco prosimy o recenzowanie jej!

Publikacja powstała w ramach projektu współfinansowanego przez MKiDN:

Celem prac w ramach projektu było stworzenie metody, która będzie mogła służyć instytucjom dziedzictwa kulturowego (muzea, archiwa, galerie) do opracowywania innowacyjnych i dostosowanych do potrzeb odbiorców sposobów na komunikowanie i udostępnianie swoich treści. Odnosząc się do charakteru zastosowanych w tym procesie narzędzi, ten sposób pracy określiliśmy jako metodę interpretacji dziedzictwa.
Projekt „Lokalne muzeum w globalnym świecie” był zatem rodzajem badania w działaniu. Przystąpiliśmy do niego z pewnymi założeniami, wynikającymi z doświadczeń naszych i naszych partnerów, a w toku prac sprawdzaliśmy i weryfikowaliśmy je w praktyce. Rezultatem projektu jest powstający właśnie podręcznik interpretacji dziedzictwa. Obok proponowanych w nim narzędzi warsztatowych do zastosowania w muzeum, jego najistotniejszą częścią będą przykłady i studia przypadku wypracowane w trakcie działań realizowanych z partnerami.

Podstawowe założenia naszej pracy wynikają z przekonania, że muzea i inne instytucje dziedzictwa, mogą na podstawie swoich treści zabierać głos w sprawach ważnych w kontekście współczesnych zjawisk globalnych i na tej podstawie budować komunikację z odbiorcami adekwatną do ich potrzeb. Żeby to było możliwe, a działania programowe muzeów wyraziste i efektywne, kluczowe jest dogłębne przemyślenie treści, którymi muzeum dysponuje, analiza jego odbiorców i otoczenia (zarówno od strony wsparcia, jak i konkurencji). Mówiąc obrazowo, w naszej metodzie przyjmujemy, że dobre upowszechnianie dziedzictwa jest jak opowieść. Jednym z podstawowych celów interpretacji dziedzictwa kulturowego jest więc znalezienie odpowiedzi na pytania: komu, o czym, po co i jak opowiadam? Formułowaniu odpowiedzi na te zasadnicze pytania ma służyć cykl prac koncepcyjnych zakończony przygotowaniem i testowaniem prototypów działań.

Powstający właśnie podręcznik interpretacji dziedzictwa ma być użyteczny nie tylko dla muzeów (choć powstawał głównie na bazie ich doświadczeń), ale dla wszystkich, którzy chcą szukać adekwatnych do wyzwań współczesności sposobów na prezentowanie dziedzictwa kulturowego. Praca nad metodą była dla nas przede wszystkim odkrywczą przygodą. Była to okazja do twórczego przeanalizowania naszych dotychczasowych doświadczeń i próbą uprzystępnienia ich szerszemu gronu użytkowników. Podręcznik będzie wkrótce dostępny w Małopolskim Instytucie Kultury. Wokół metody interpretacyjnej planujemy też przeprowadzenie w nadchodzącym roku cyklu warsztatów poświęconych różnym możliwościom jej wykorzystania. Wszystkich zainteresowanych samą metodą i współpracą w zakresie jej rozwijania już teraz zapraszamy do kontaktu.

Projekt Lokalne Muzeum w Globalnym Świecie jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP.

„Lokalne muzeum w globalnym świecie” to projekt badawczy, którego celem jest stworzenie, przetestowanie i wdrożenie metody pozwalającej lokalnym muzeom wykorzystywać zasoby dziedzictwa kulturowego do poruszania zagadnień globalnych, aktualnych dla współczesnych odbiorców.

Projekt będzie realizowany przy udziale pracowników trzech małopolskich muzeów: Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Muzeum – Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej, zespołu Dynamiki Ekspozycji i zespołu firmy Locativo.

Przedstawiciele muzeów wystąpią w roli ekspertów w zakresie posiadanych zasobów dziedzictwa i swoich placówek: ich możliwości, potrzeb i publiczności.
Dynamika Ekspozycji zapewni wsparcie w postaci metod i technik twórczej interpretacji zbiorów. Locativo dostarczy narzędzi z zakresu marketingu miejsc, badania oczekiwań odbiorców i diagnozowania globalnych trendów w turystyce.

W ramach projektu odbędzie się cykl spotkań roboczych w MIK i w zaangażowanych muzeach. Ich rezultatem będzie stworzenie koncepcji różnorodnych projektów (mogą nimi być: scenariusze zajęć edukacyjnych, koncepcje wystawiennicze, rozwiązania promocyjne czy działania programowe muzeów). Ten szeroki zakres możliwych kierunków działań łączy wspólny cel: szukanie sposobów poruszania globalnych zagadnień w lokalnym kontekście.

Po zakończeniu projektu, m.in. na bazie zebranych w jego trakcie doświadczeń, powstanie podręcznik opisujący interpretacyjną metodę pracy z dziedzictwem kulturowym oraz działania podjęte w partnerskich muzeach projektu.

In addition to short films, children’s films, title sequences, closing credits, and films clips, such as excerpts from “Winnie the Pooh”, “Sesame Street”, and “Delicatessen” or the Oscar-winning short film “Logorama”, the exhibition also presents computer-animated, three-dimensional “lifeworlds” with texts floating in space as virtual explanations. Moving Types features works of more than 300 international artists and designers, such as Oskar Fischender, Muriel Cooper, Gary Hill, Ludovica Houplain, Matthias Zentner, and Alex Gopher.

Między kostkami
Przestrzeń wystawy jest niezwykle prosta, niemal sterylna. Jej główne treści – materiały filmowe zostały w pewnym sensie ukryte, widoczne są tylko na ekranach tabletów – po zeskanowaniu kodu z kostki. Opisujące je treści sprowadzono do minimum: na kostkach, obok QR kodów, widoczny jest tylko tytuł pracy i data jej powstania. Jedyne dodatkowe informacje to tytuły opisujące szerokie zbiory kostek – filmów: reklama, instalacja, film, wideoklip, komunikacja wizualna… Te hasła zostały umieszczone na postumentach poniżej chmury kostek. Opórcz filmów, jako dopowiedzenie, kontekst dla ich ekspozycji, na wystawie znalazły się: wywiady video z projektantami i krótka prezentacja dotycząca najważniejszych momentów w historii rozwoju mediów.
Doświadczenie zwiedzania kształtowane przez taką formę wystawy przypomina przeglądanie albumu typu coffee table – raczej kartkowanie niż uważne studiowanie: uwaga zwiedzających chwilowo zatrzymuje się na oderwanych od siebie treściach, które krążą wokół jednego tematu. Kuratorzy dokonali pewnego wyboru z szerokiego zakresu treści związanych z tematem, jednak zebranych informacji jest na tyle dużo (280 filmów), że ostatecznie to każdy zwiedzający tworzy swoją własną ścieżkę. Wykorzystana do przeglądania treści wystawy technologia znakomicie to ułatwia: urządzenie zapamiętuje filmy, które już widzieliśmy, pozwala je przeglądać po tytułach i datach i według przyjętych na wystawie kategorii. Po zwiedzeniu wystawy można pobrać specjalny kod, pozwalający uzyskać dostęp do listy przeglądanych filmów ze strony wystawy.
Zwiedzanie ma też pewien wymiar doświadczenia wspólnego. Ubogie opisanie treści i ich ilość, sprawiają, że chętnie zaglądamy innym przez ramię, żeby zobaczyć, co ciekawego znaleźli. Osoby, które zwiedzają w grupach, pokazują sobie nawzajem swoje znaleziska. Ciekawym zabiegiem, podkreślającym ten aspekt wystawy jest sharing point. Można tu wyświetlić wybrany przez siebie film na dużym ekranie. W ten sposób można wygodnie pokazać video innym lub po prostu przyjrzeć mu się bliżej. Przyjęty sposób prezentacji zdaje się odpowiadać nawykom konsumpcji treści kształtowanym przez sieć WWW: wyrywkowe przeglądanie, zapisywanie zakładek – do zobaczenia później, natychmiastowe dzielenie się treścią – pokazywanie swoich znalezisk innym. Takiemu oddziaływaniu sprzyja przyjęta forma – treści zaszyte w QR codach i tablet jako „przyrząd do zwiedzania”.

Diabeł tkwi w interpretacji
Warstwa interpretacyjna treści na wystawie prawie nie istnieje. Wystawa nie wychodzi poza gromadzenie i (atrakcyjną jednak) prezentację treści. Przyjęte ogólne kategorie jedynie porządkują treści, podobnie jak chronologia ich prezentacji, ale nic nie wnoszą do rozumienia. Autorzy wystawy nie pokusili się o interpretację tematu „liter w ruchu” – z wystawy nie dowiadujemy się, dlaczego ten problem jest ważny? Podobnie zabrakło tu poziomu aktualizacji: wystawa nie wyjaśnia, czego poprzez tą prezentację można dowiedzieć się o współczesnej typografii? Ekspozycja służy więc głównie przeglądowi, prezentacji zbioru filmów. Przy bogactwie użytych środków wystawienniczych może wydawać się to za mało ambitnym podejściem.
Inny zarzut może dotyczyć tej cechy wystawy, która może być też jej atutem: uniwersalność. Wystawa Moving Types wydaje się przede wszystkim bardzo sprawnym i wszechstronnym „systemem wystawienniczym” wykorzystującym (jeszcze) nowe technologie. Innymi słowy, można dość łatwo wyobrazić sobie, że kody z kostek odwołują do innych niż typografia treści, bez szkody dla spójności całej prezentacji. Atrakcyjna warstwa wizualna wystawy pozostaje w dość odległym związku z jej treścią.
Podsumowując, Moving Types to bardzo sprawna prezentacja trudnej treści – ogromnej liczby bardzo różnorodnych filmów. Wystawa jest ciekawa estetycznie i tworzy atrakcyjną przestrzeń. Jej zwiedzanie sprawia przyjemność – pomaga w tym przemyślane użycie technologii. Ekspozycja balansuje jednak na granicy pewnej pułapki: można odnieść wrażenie, że z atrakcyjnie wyeksponowanych treści niewiele wynika. Brak interpretacji sprawia, że wystawa oferuje doświadczenie oparte głównie na frajdzie z oglądania filmików, a na poziomie komunikatu pozostaje konstatacją, że istnieje takie zjawisko jak czcionka w ruchu.
Wystawę Moving Types mozna oglądać do 25 listopada w Galerie Prediger Museum
w Schwäbisch Gmünd

Wystawa powstała we współpracy Hochschule für Gestaltung Schwäbisch Gmünd i Muzeum Gutenberga w Mainz

Wystawa Moving Types otrzymała prestiżową nagrodę Red Dot Design Award.

Oficjalne wideo o wystawie:

Moving Types – Letters in Motion EN from Moving Types on Vimeo.

Fot: Piotr Idziak

Pierwsza zasada brzmi: prowokuj (PROVOKE). Innymi słowy: dąż do wyzwalania reakcji. Nie rób kazań, które powielają jednokierunkowy przekaz. Raczej pytaj – „jak sądzicie, co znajduje się na tym obrazie?” – niż odpowiadaj od razu. Daj wolność i radość pierwszej interpretacji, zanim zaczniesz edukować, zgodnie z tym, co już zostało uznane za istotne.

Druga zasada: szukaj odniesień (RELATE), wiąże się zarówno z ideą aktualizacji, jak i zasadą lepszego przyswajania informacji poprzez budowanie sieci semantycznych. Pamiętaj, że informacje nie są monadami, które żyją oddzielnie, bez kontaktu z innymi. Co więcej, z dużym prawdopodobieństwem ten lub podobny przekaz wcześniej pojawił się w historii odbiorcy. Dlatego odnoś się do wszystkiego, co się da: dywersyfikuj wrażenia zmysłowe, nieustannie buduj sieci znaczeń. Zanim zaczniesz oprowadzanie dowiedz się w nieformalnej rozmowie czegoś o grupie, a następnie wykorzystaj to przy budowaniu komunikatów.

Trzecia zasada pokazuje relację między interpretacją a informacją. To nie to samo. Interpretacja ma wartość i zawsze zawiera informację. Wzmocnienie tej relacji dowodzi jeszcze jednego: interpretacja, z którą mamy do czynienia w procesach udostępniania i prezentacji dziedzictwa, jest działaniem autorskim. Kontekstowym. Nieobiektywnym. I tak ma być.

Czwarte przykazanie włącza do interpretacji sztukę. Zachęca do używania różnych jej form i gatunków, ale także waloryzuje ją. A sztuka zawsze nieodłącznie wiąże się z wolnością, czyż nie?

Wreszcie zasada z innego poziomu: odnoś się do całości. Zgodnie z nią konieczne jest sformułowanie wiodącego przekazu (miejsca, instytucji, muzeum, wystawy…) i powracanie do niego poprzez stematyzowane „nisze” narracyjne. Ta zasada to tak naprawdę strategia spójności. Nie warto mówić o wszystkim. Mówmy o jednym na różne sposoby.

Żałuję, że nie można już posłuchać Tildena, jak oprowadza po jakimś amerykańskim parku narodowym, używając w swojej opowieści złotej piątki.