Jakie są cele kursu?
Kto jest jego adresatem?
Jakie są jego główne zagadnienia i treści?
Jakie są spodziewane rezultaty kursu i jak przebiega ewaluacja?

Analizę prowadziliśmy, porównując odpowiedzi udzielone przez różne organizacje na to samo pytanie. Staraliśmy się przy tym wskazać te elementy, na które jest kładziony największy nacisk, co do których różni respondenci zgadzają się, że decydują o jakości ich kursów. W ten sposób udało się wyłonić zestaw czynników, które w świetle naszych badań charakteryzują dobry kurs interpretacji dziedzictwa. Poniżej prezentujemy pięć elementów, które wydają się szczególnie ważne, także z punktu widzenia naszych lokalnych (małopolskich) uwarunkowań.

Dobry kurs interpretacji łączy aspekty praktyczne i teoretyczne.
Interpretacja jest dziedziną z gruntu praktyczną. Realizacji określonych zadań „w terenie” służą różnego rodzaju metody i techniki, jednak analiza dobrych praktyk wskazała, że trudno jest mówić o tych metodologiach bez zakorzenienia ich w praktycznych zastosowaniach. Większość kursów skupia się więc na określonych obszarach interpretacji dziedzictwa, np. tworzenie opisów muzealnych dla dzieci czy planowanie oprowadzania po parku przyrodniczym, i z tej perspektywy prezentuje specyficzne dla tych zastosowań metody i techniki. Najczęściej kursy mają też formę warsztatów.

Dobry kurs odpowiada na potrzeby określonej grupy odbiorców.
Praktyczny wymiar kursów przejawia się między innymi w tym, że są one zazwyczaj wyspecjalizowane w kierunku bardzo konkretnych grup odbiorców, np. przewodnicy dla szkół po parku narodowym czy rodzice chcący ciekawie oprowadzać swoje dzieci po muzeum.

Dobry kurs jest prowadzony przez praktyków interpretacji.
Osadzeniu kursu w konkretnych warunkach i w kontekście określonych potrzeb towarzyszy fakt, że są one często prowadzone przez praktyków specjalizujących się w danej dziedzinie interpretacji, np. przewodników po zabytkach czy autorów ścieżek przyrodniczych.

Rezultaty kursów mogą być wykorzystywane w praktyce.
Podczas kursów wykorzystujących kontekst miejsc jako przykład podczas ćwiczeń warsztatowych bywają wypracowywane rozwiązania, które mogą znaleźć w tych miejscach zastosowanie. Może to dotyczyć np. nowych sposobów oprowadzania po muzeum czy koncepcji nowych ścieżek tematycznych w parku przyrodniczym.

Kursy mogą mieć wpływ na funkcjonowanie całej organizacji, a nie tylko podnosić kwalifikacje jej personelu.
Kursy realizowane w odpowiedzi na potrzeby konkretnych instytucji mogą być czynnikiem zmiany nie tylko na ich poziomie operacyjnym (np. kwalifikacje personelu), ale także organizacyjnym. Może to dotyczyć na przykład wykorzystania podejścia interpretacyjnego przy planowania działań promocyjnych czy tworzenia strategii edukacyjnych i wystawienniczych.

Nie wszystkie kursy muszą oczywiście realizować wszystkie wymienione postulaty. Wśród analizowanych przez nas przypadków mieliśmy do czynienia zarówno z bardzo wyspecjalizowanymi, ograniczonymi czasowo warsztatami (np. z tworzenia przewodników dla dzieci), jak i z wieloaspektowymi, szerokimi kursami, zakładającymi zmianę w prowadzeniu działań całych organizacji (np. tworzenie planów interpretacyjnych w muzeach). Rezultat naszych badań to zatem raczej wskazówka, pozwalająca sprawdzić czy tworzone zajęcia realizują kierunki, które innym pozwoliły osiągnąć wysoką jakość.

Autor wpisu: Piotr Idziak

Dlaczego jeden eksponat?
Zależało nam na prezentacji i interpretacji eksponatu, które nie ograniczałyby się do perspektywy historii sztuki. Wyszliśmy z założenia, że koncentracja na jednym eksponacie i wyobrażenie sobie „muzeum jednego eksponatu” pokaże możliwości interpretacyjne tkwiące w wybranym obiekcie. Przykładem, który wykorzystaliśmy na potrzeby warsztatowej rozgrzewki i praktyki czytania dzieła Hasiora, był asamblaż zatytułowany „Przesłuchanie anioła”. Przy bliższym poznaniu ukazywał on powiązania z przeszłymi wydarzeniami (pierwotna nazwa dzieła to: „Przesłuchanie partyzanta”) oraz innymi nawiązującymi do niego dziełami (m.in. znanym wierszem Zbigniewa Herberta opracowanym później muzycznie przez Przemysława Gintrowskiego).
Skupiając się na „Przesłuchaniu anioła”, można tworzyć wystawy i programy edukacyjne nawiązujące do tematyki konfliktów zbrojnych, zagadnień etycznych, jak również tematyki biblijnej (np. status ontologiczny, wolność, rola i funkcje aniołów).

Dlaczego jeden odbiorca?
Głównym celem szkolenia było uwrażliwienie na perspektywę i potrzeby odbiorcy muzeum. Skupienie się na jednym typie odbiorcy miało ułatwić dostosowanie się do jego potrzeb i możliwości. Zadaniem dwóch grup warsztatowych było opracowanie szczegółowych profilów dwóch typów odbiorców: gimnazjalisty, który trafił do Galerii w ramach wycieczki szkolnej, oraz osoby dorosłej, która znalazła się w Galerii przypadkowo. Opracowanie portretów odbiorców było punktem wyjścia do dalszej pracy – studium jednego eksponatu z perspektywy odbiorców oraz tworzenia oferty muzealnej dla wymienionych wyżej odbiorców. Na potrzeby pracy z portretem odbiorcy wykorzystane zostało dzieło zatytułowane Sztandar Czarnego Anioła, nawiązujące do twórczości Ewy Demarczyk, która muzycznie interpretowała wiersz Mirona Białoszewskiego pt. Karuzela z madonnami.

***

Warsztaty prowadzone przez Sebastiana Wacięgę i Dominikę Mietelską-Jarecką bazowały na metodzie interpretacji dziedzictwa, składającej się z trzech etapów, prowadzącej od analizy zasobów i otoczenia muzeum (odbiorcy, konkurencja, globalne trendy) do wdrożeń rozwiązań edukacyjnych, promocyjnych lub wystawienniczych.

Szanowni Państwo,

serdecznie zapraszamy na warsztaty z cyklu „Interpretacja w muzeum”, które odbędą się 18 czerwca 2014 roku w Galerii Władysława Hasiora – Oddziale Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Nieprzypadkowo kolejne warsztaty Dynamiki Ekspozycji odbędą się w Galerii Władysława Hasiora – w 2013 roku właśnie to muzeum było jednym z partnerów projektu „Lokalne muzeum w globalnym świecie”. Wypracowany wówczas prototyp interaktywnego przewodnika po twórczości Władysława Hasiora (w formie kart z zadaniami dla zwiedzających) stał się inspiracją czerwcowego warsztatu pt. „Muzeum jednego eksponatu”.

Będziemy mówić o metodzie interpretacji dziedzictwa wypracowanej w trakcie wspomnianego projektu, opowiemy o wybranych narzędziach warsztatowych i wykorzystamy je praktycznie podczas spotkania. Wykorzystując eksponaty z Galerii Hasiora, będziemy pracować nad pomysłami związanymi z udostępnianiem wybranych obiektów i treści – stworzymy portrety odbiorców, zajmiemy się sposobami komunikacji adekwatnymi do ich oczekiwań i naszych zasobów. Celem warsztatu będzie pogłębienie wrażliwości na perspektywę odbiorcy.

Warsztat skierowany jest do muzealników oraz wszystkich zajmujących się interpretacją dziedzictwa – zarówno tych, którzy znają już metodę Dynamiki Ekspozycji, jak i tych, którzy się z nią nie zetknęli.

Warsztaty poprowadzą członkowie zespołu Dynamiki Ekspozycji oraz Julita Dembowska – adiunkt w Dziale Sztuki Muzeum Tatrzańskiego.

Zapraszamy 18 czerwca 2014 roku o godz. 10.00 do Galerii Władysława Hasiora – Oddział Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, ul. Jagiellońska 18b. Zakończenie warsztatu przewidywane ok. godz. 16.00.
Koszt uczestnictwa wynosi 150 zł (płatne przelewem na konto: 17 1060 0076 0000 3210 0016 2355 z dopiskiem Dynamika Ekspozycji) przed zajęciami lub po – na podstawie wystawianej przez organizatora faktury. W trakcie warsztatów zapewniamy kanapki i napoje. Uczestnicy zajęć otrzymają zaświadczenia.
Chętnych od udziału w warsztacie prosimy o odesłanie załączonego poniżej formularza zgłoszeniowego faxem: 12 422 55 62 lub mailem: mietelska@mik.krakow.pl

formularz zgłoszeniowy

Nie łudźmy się jednak, że taki kontakt z dziełem jest „czysty” i niezapośredniczony: przecież ci „mało wymagający” odbiorcy są tak naprawdę dobrze przygotowani do wizyty, a samo muzeum szczerze mówiąc niewielki miało w tym udział. Dobrze wykształceni, zainteresowani dziedzictwem, ceniący wyrafinowane przyjemności ludzie o otwartych głowach i wykształconym smaku są bez wątpienia ważną grupą gości muzealnych. Opiniotwórczą. Nieliczną. I zawyżającą standardy.

Nie sugeruję tym samym, że większość ludzi przychodzących do muzeów jest nierozgarnięta i trzeba ją tam ciągnąć na siłę. Jednak różnice w kapitale kulturowym gości są duże i uniemożliwiają stworzenie sensownej, jednolitej oferty wystawienniczej, jaka usatysfakcjonowałaby wszystkich. Potrzebujemy w muzeach sytuacji dostarczających różnorodnych doświadczeń, także takich, które zapewniają samotną kontemplację dzieł. Przede wszystkim jednak wyzwaniem jest udostępnianie wiedzy, pasji i innych zasobów, jakimi dysponują muzea. Przy udostępnianiu konieczny jest proces interpretacji, a więc zarządzania treściami, a nie tylko prezentacji obiektów.

Między innymi dlatego potrzebujemy w muzeach interpretatorów, czyli takich ludzi, którzy mają łączyć z sobą światy publiczności i ekspertów. Projekt „InHerit” na pierwszym etapie ma na celu stworzenie profilu kompetencyjnego opisującego interpretatora. Pracujemy nad modelem idealnym osoby, która sama z siebie jest ciekawa świata, otwarta, uprzejma… a do tego ma kilka konkretnych umiejętności społecznych i zawodowych. Jako praktycy pracy warsztatowej i entuzjaści wspierania procesu wyobrażamy sobie, że taki ktoś zarządza intersubiektywnością, dąży do wytworzenia w miarę partnerskich relacji w grupie, wzmacnia i docenia predyspozycje gości, wspiera różnorodność. Ale jak można wspierać rozwój zawodowy takiej osoby? Jakie kompetencje powinno się rozwijać? Wreszcie, jak skutecznie promować i popularyzować potrzebę tak rozumianej interpretacji w muzeum?

Chcemy stworzyć w InHericie taki program szkoleniowy, który obejmowałby trening umiejętności komunikacyjnych i edukacyjnych, ale także zawierał praktyczną wiedzę dotyczącą na przykład tworzenia dobrych komentarzy i podpisów do eksponatów czy projektowania wystaw zachęcających gości do wyrażania swoich opinii. Docelowo kursy przygotowujące do pracy interpretatorów dziedzictwa (to, swoją drogą, wciąż nazwa robocza) mogłyby stać się częścią studiów lub stanowić samodzielną ofertę nieformalnej edukacji dorosłych.

Partnerzy z InHeritu nie są związani wyłącznie z muzeami, w rzeczywistości muzealników tym gronie prawie nie ma. Są natomiast przedstawiciele parków narodowych, uniwersytetu i organizacji zajmujących się edukacją. Aby program kursu był dobry, potrzebujemy więc dobrze zdiagnozować potrzeby szkoleniowe tych, którzy często nawet o tym nie wiedząc, zajmują się interpretacją dziedzictwa. Jesteśmy otwarci na wszelkie związane z tym sygnały i sugestie od Czytelników Muzeobloga.

A wracając do dziadka Poszepszyńskiego, ostatecznie jedną z wartości dobrej wizyty w muzeum może być przyjemność. Nie tylko satysfakcja z wynoszonej wiedzy, ale także obecne w mlaskaniu „palce lizać” docenienie chwili. I porządni interpretatorzy nie mogą o tym zapominać. Oczywiście muzea nie muszą koniecznie dostarczać przyjemności, czasem powinny budzić niepokój, ale pamięć o prostych przyjemnościach jest dla nas wszystkich, przy interpretacji, wyraźnym apelem o prostotę. Tego raczej nie da się szybko nauczyć (sama niestety wiem najlepiej), ale przynajmniej chlebek z dżemikiem pozostaje dobrym dowodem na to, że dla dobrego przeżycia nie trzeba wiele, choć akurat uwaga wydaje się konieczna. I bezcenna.

Mamy nadzieję, że praktyczna, ale nie powierzchowna. To, co mamy w niej do powiedzenia, nie będzie nowością dla Czytelników muzeobloga. Piszemy o interpretacji w muzeum: po co, jak i dlaczego warto interpretować dziedzictwo, zanim przystąpi się do (dalszych) działań programowych. Zastanawiamy się, jak dojść do istoty rzeczy, czy koniecznie trzeba mówić językiem potrzeb i aktualnych problemów, dlaczego ważna jest lokalna specyfika. Zadajemy pytania, na które nie ma jednoznacznych odpowiedzi, ale samo ich postawienie może być ważną inspiracją. Szukamy mostów między marketingiem i fenomenologią, między okresem trwałości projektowej i jasnością komunikatu wystawy, między ekspertami i publicznością. Proponujemy, a ponadto dokładnie opisujemy konkretne narzędzia warsztatowe, które umożliwią przeprowadzenie warsztatów interpretacyjnych u siebie. Powołujemy się na nasze doświadczenia, ale bierzemy pod uwagę głosy muzealników i oczekiwania gości muzeum.

Teraz oddajemy ją w Wasze ręce i powoli przestaje być tylko nasza. Choć tak naprawdę nigdy taka nie była, bo w powstaniu publikacji pod tytułem „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” uczestniczyło wiele osób. Dziękujemy dziś przede wszystkim odważnym muzealnikom, którzy umożliwili nam wspólną pracę warsztatową, a także włączyli się w wymianę myśli, biorąc udział w eksperymentalnym projekcie wymagającym dużego zaangażowania. Wierzymy, że to miało sens.

Książka „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” dostępna jest w wersji cyfrowej. Papierową można otrzymać bezpłatnie, pisząc na adres instytut[at]mik.krakow.pl. Wszystkich Czytelników gorąco prosimy o recenzowanie jej!

Publikacja powstała w ramach projektu współfinansowanego przez MKiDN:

Celem prac w ramach projektu było stworzenie metody, która będzie mogła służyć instytucjom dziedzictwa kulturowego (muzea, archiwa, galerie) do opracowywania innowacyjnych i dostosowanych do potrzeb odbiorców sposobów na komunikowanie i udostępnianie swoich treści. Odnosząc się do charakteru zastosowanych w tym procesie narzędzi, ten sposób pracy określiliśmy jako metodę interpretacji dziedzictwa.
Projekt „Lokalne muzeum w globalnym świecie” był zatem rodzajem badania w działaniu. Przystąpiliśmy do niego z pewnymi założeniami, wynikającymi z doświadczeń naszych i naszych partnerów, a w toku prac sprawdzaliśmy i weryfikowaliśmy je w praktyce. Rezultatem projektu jest powstający właśnie podręcznik interpretacji dziedzictwa. Obok proponowanych w nim narzędzi warsztatowych do zastosowania w muzeum, jego najistotniejszą częścią będą przykłady i studia przypadku wypracowane w trakcie działań realizowanych z partnerami.

Podstawowe założenia naszej pracy wynikają z przekonania, że muzea i inne instytucje dziedzictwa, mogą na podstawie swoich treści zabierać głos w sprawach ważnych w kontekście współczesnych zjawisk globalnych i na tej podstawie budować komunikację z odbiorcami adekwatną do ich potrzeb. Żeby to było możliwe, a działania programowe muzeów wyraziste i efektywne, kluczowe jest dogłębne przemyślenie treści, którymi muzeum dysponuje, analiza jego odbiorców i otoczenia (zarówno od strony wsparcia, jak i konkurencji). Mówiąc obrazowo, w naszej metodzie przyjmujemy, że dobre upowszechnianie dziedzictwa jest jak opowieść. Jednym z podstawowych celów interpretacji dziedzictwa kulturowego jest więc znalezienie odpowiedzi na pytania: komu, o czym, po co i jak opowiadam? Formułowaniu odpowiedzi na te zasadnicze pytania ma służyć cykl prac koncepcyjnych zakończony przygotowaniem i testowaniem prototypów działań.

Powstający właśnie podręcznik interpretacji dziedzictwa ma być użyteczny nie tylko dla muzeów (choć powstawał głównie na bazie ich doświadczeń), ale dla wszystkich, którzy chcą szukać adekwatnych do wyzwań współczesności sposobów na prezentowanie dziedzictwa kulturowego. Praca nad metodą była dla nas przede wszystkim odkrywczą przygodą. Była to okazja do twórczego przeanalizowania naszych dotychczasowych doświadczeń i próbą uprzystępnienia ich szerszemu gronu użytkowników. Podręcznik będzie wkrótce dostępny w Małopolskim Instytucie Kultury. Wokół metody interpretacyjnej planujemy też przeprowadzenie w nadchodzącym roku cyklu warsztatów poświęconych różnym możliwościom jej wykorzystania. Wszystkich zainteresowanych samą metodą i współpracą w zakresie jej rozwijania już teraz zapraszamy do kontaktu.

Projekt Lokalne Muzeum w Globalnym Świecie jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP.

Projekt Lokalne Muzeum w Globalnym Świecie finansowany jest ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

„Lokalne muzeum w globalnym świecie” to projekt badawczy, którego celem jest stworzenie, przetestowanie i wdrożenie metody pozwalającej lokalnym muzeom wykorzystywać zasoby dziedzictwa kulturowego do poruszania zagadnień globalnych, aktualnych dla współczesnych odbiorców.

Projekt będzie realizowany przy udziale pracowników trzech małopolskich muzeów: Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Muzeum – Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej, zespołu Dynamiki Ekspozycji i zespołu firmy Locativo.

Przedstawiciele muzeów wystąpią w roli ekspertów w zakresie posiadanych zasobów dziedzictwa i swoich placówek: ich możliwości, potrzeb i publiczności.
Dynamika Ekspozycji zapewni wsparcie w postaci metod i technik twórczej interpretacji zbiorów. Locativo dostarczy narzędzi z zakresu marketingu miejsc, badania oczekiwań odbiorców i diagnozowania globalnych trendów w turystyce.

W ramach projektu odbędzie się cykl spotkań roboczych w MIK i w zaangażowanych muzeach. Ich rezultatem będzie stworzenie koncepcji różnorodnych projektów (mogą nimi być: scenariusze zajęć edukacyjnych, koncepcje wystawiennicze, rozwiązania promocyjne czy działania programowe muzeów). Ten szeroki zakres możliwych kierunków działań łączy wspólny cel: szukanie sposobów poruszania globalnych zagadnień w lokalnym kontekście.

Po zakończeniu projektu, m.in. na bazie zebranych w jego trakcie doświadczeń, powstanie podręcznik opisujący interpretacyjną metodę pracy z dziedzictwem kulturowym oraz działania podjęte w partnerskich muzeach projektu.

Czym jest interpretowanie dziedzictwa?
Interpretowanie to, najkrócej ujmując, opowiadanie historii. To sztuka wyboru tematu, jego rozwijania i przedstawiania go odbiorcy. Z tej perspektywy muzeum to nie tylko obiekty, ale również historie, które się wiążą z obiektami. Historie, które można w nawiązaniu do eksponatów opowiedzieć. Interpretacja to sposób prowadzenia opowieści, który „ożywia” treści i czyni je bliskimi zwiedzającemu. Celem interpretowania jest nie tylko przekazanie wiedzy, ale przede wszystkim zainteresowanie i zainspirowanie odbiorców. Umożliwienie im rozwinięcia własnego rozumienia tematu i odkrycia osobistego związku z dziedzictwem. Interpretacja jest takim sposobem opowiadania o dziedzictwie, który jest związany z życiem (doświadczeniem, wiedzą, zainteresowaniami) zwiedzającego.

W jaki sposób interpretowanie prowadzi do ochrony dziedzictwa?
Mogłoby się wydawać, że koncentracja na rozwijaniu historii, opowieści oddala nas od dostrzegania i doceniania wartości materialnego dziedzictwa. Według Tildena jest wręcz przeciwnie. Interpretowanie prowadzi do zrozumienia dziedzictwa. Dzięki zrozumieniu możliwe jest jego docenienie. A docenienie dziedzictwa prowadzi do jego ochrony. Powszechnie rozumiane i doceniane dziedzictwo staje się dobrem wspólnym („naszym dziedzictwem”) – przedmiotem zaangażowania osób, które odkryły poprzez interpretację swój związek z dziedzictwem.

Ile jest zasad interpretowania dziedzictwa?
Freeman Tilden sformułował sześć zasad interpretacji, ale nie traktował ich jako niepodważalnych wytycznych. Twierdził, że mogłoby ich być na przykład dwanaście. A gdyby istniała tylko jedna zasada, byłaby to szeroko rozumiana miłość, czyli zaangażowanie, dzięki któremu dziedzictwo może stać się „naszym dziedzictwem”. Poniżej znajduje się luźne streszczenie (a raczej interpretacja) sześciu zasad Tildena:

1.      Interpretacja dziedzictwa (to, co prezentowane, opisywane, opowiadane) powinna odnosić się do tego, co już znane odbiorcom, np. do osobistych doświadczeń zwiedzającego.

2.      Interpretacja nie jest informacją, choć zawsze zawiera informacje. Interpretacja opiera się na informacjach i prowadzi do własnych odkryć dokonywanych przez zwiedzającego.

3.      Interpretowanie jest sztuką, której można się nauczyć, i czerpie z wielu dyscyplin naukowych oraz artystycznych, np. historii czy architektury.

4.      Głównym celem interpretacji jest „prowokowanie” (np. inspirowanie do samodzielnego myślenia) w przeciwieństwie do „instruowania” (np. edukowania jako przekazywania informacji).

5.    Interpretacja stara się odnosić do życia człowieka jako całości. Czyli interpretowanie polega na szukaniu takich ujęć tematu, dzięki którym można zrozumieć czy odkryć złożone, szerokie zjawiska, związane z człowiekiem, a nie tylko poznać rzeczy i ich właściwości.

6.      Interpretacja skierowana do dzieci (osoby do około 12. roku życia) wymaga innego sposobu prowadzenia niż interpretacja dla osób dorosłych.