Jakie są cele kursu?
Kto jest jego adresatem?
Jakie są jego główne zagadnienia i treści?
Jakie są spodziewane rezultaty kursu i jak przebiega ewaluacja?

Analizę prowadziliśmy, porównując odpowiedzi udzielone przez różne organizacje na to samo pytanie. Staraliśmy się przy tym wskazać te elementy, na które jest kładziony największy nacisk, co do których różni respondenci zgadzają się, że decydują o jakości ich kursów. W ten sposób udało się wyłonić zestaw czynników, które w świetle naszych badań charakteryzują dobry kurs interpretacji dziedzictwa. Poniżej prezentujemy pięć elementów, które wydają się szczególnie ważne, także z punktu widzenia naszych lokalnych (małopolskich) uwarunkowań.

Dobry kurs interpretacji łączy aspekty praktyczne i teoretyczne.
Interpretacja jest dziedziną z gruntu praktyczną. Realizacji określonych zadań „w terenie” służą różnego rodzaju metody i techniki, jednak analiza dobrych praktyk wskazała, że trudno jest mówić o tych metodologiach bez zakorzenienia ich w praktycznych zastosowaniach. Większość kursów skupia się więc na określonych obszarach interpretacji dziedzictwa, np. tworzenie opisów muzealnych dla dzieci czy planowanie oprowadzania po parku przyrodniczym, i z tej perspektywy prezentuje specyficzne dla tych zastosowań metody i techniki. Najczęściej kursy mają też formę warsztatów.

Dobry kurs odpowiada na potrzeby określonej grupy odbiorców.
Praktyczny wymiar kursów przejawia się między innymi w tym, że są one zazwyczaj wyspecjalizowane w kierunku bardzo konkretnych grup odbiorców, np. przewodnicy dla szkół po parku narodowym czy rodzice chcący ciekawie oprowadzać swoje dzieci po muzeum.

Dobry kurs jest prowadzony przez praktyków interpretacji.
Osadzeniu kursu w konkretnych warunkach i w kontekście określonych potrzeb towarzyszy fakt, że są one często prowadzone przez praktyków specjalizujących się w danej dziedzinie interpretacji, np. przewodników po zabytkach czy autorów ścieżek przyrodniczych.

Rezultaty kursów mogą być wykorzystywane w praktyce.
Podczas kursów wykorzystujących kontekst miejsc jako przykład podczas ćwiczeń warsztatowych bywają wypracowywane rozwiązania, które mogą znaleźć w tych miejscach zastosowanie. Może to dotyczyć np. nowych sposobów oprowadzania po muzeum czy koncepcji nowych ścieżek tematycznych w parku przyrodniczym.

Kursy mogą mieć wpływ na funkcjonowanie całej organizacji, a nie tylko podnosić kwalifikacje jej personelu.
Kursy realizowane w odpowiedzi na potrzeby konkretnych instytucji mogą być czynnikiem zmiany nie tylko na ich poziomie operacyjnym (np. kwalifikacje personelu), ale także organizacyjnym. Może to dotyczyć na przykład wykorzystania podejścia interpretacyjnego przy planowania działań promocyjnych czy tworzenia strategii edukacyjnych i wystawienniczych.

Nie wszystkie kursy muszą oczywiście realizować wszystkie wymienione postulaty. Wśród analizowanych przez nas przypadków mieliśmy do czynienia zarówno z bardzo wyspecjalizowanymi, ograniczonymi czasowo warsztatami (np. z tworzenia przewodników dla dzieci), jak i z wieloaspektowymi, szerokimi kursami, zakładającymi zmianę w prowadzeniu działań całych organizacji (np. tworzenie planów interpretacyjnych w muzeach). Rezultat naszych badań to zatem raczej wskazówka, pozwalająca sprawdzić czy tworzone zajęcia realizują kierunki, które innym pozwoliły osiągnąć wysoką jakość.

Autor wpisu: Piotr Idziak

Szanowni Państwo,

serdecznie zapraszamy na warsztaty z cyklu „Interpretacja w muzeum”, które odbędą się 18 czerwca 2014 roku w Galerii Władysława Hasiora – Oddziale Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Nieprzypadkowo kolejne warsztaty Dynamiki Ekspozycji odbędą się w Galerii Władysława Hasiora – w 2013 roku właśnie to muzeum było jednym z partnerów projektu „Lokalne muzeum w globalnym świecie”. Wypracowany wówczas prototyp interaktywnego przewodnika po twórczości Władysława Hasiora (w formie kart z zadaniami dla zwiedzających) stał się inspiracją czerwcowego warsztatu pt. „Muzeum jednego eksponatu”.

Będziemy mówić o metodzie interpretacji dziedzictwa wypracowanej w trakcie wspomnianego projektu, opowiemy o wybranych narzędziach warsztatowych i wykorzystamy je praktycznie podczas spotkania. Wykorzystując eksponaty z Galerii Hasiora, będziemy pracować nad pomysłami związanymi z udostępnianiem wybranych obiektów i treści – stworzymy portrety odbiorców, zajmiemy się sposobami komunikacji adekwatnymi do ich oczekiwań i naszych zasobów. Celem warsztatu będzie pogłębienie wrażliwości na perspektywę odbiorcy.

Warsztat skierowany jest do muzealników oraz wszystkich zajmujących się interpretacją dziedzictwa – zarówno tych, którzy znają już metodę Dynamiki Ekspozycji, jak i tych, którzy się z nią nie zetknęli.

Warsztaty poprowadzą członkowie zespołu Dynamiki Ekspozycji oraz Julita Dembowska – adiunkt w Dziale Sztuki Muzeum Tatrzańskiego.

Zapraszamy 18 czerwca 2014 roku o godz. 10.00 do Galerii Władysława Hasiora – Oddział Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, ul. Jagiellońska 18b. Zakończenie warsztatu przewidywane ok. godz. 16.00.
Koszt uczestnictwa wynosi 150 zł (płatne przelewem na konto: 17 1060 0076 0000 3210 0016 2355 z dopiskiem Dynamika Ekspozycji) przed zajęciami lub po – na podstawie wystawianej przez organizatora faktury. W trakcie warsztatów zapewniamy kanapki i napoje. Uczestnicy zajęć otrzymają zaświadczenia.
Chętnych od udziału w warsztacie prosimy o odesłanie załączonego poniżej formularza zgłoszeniowego faxem: 12 422 55 62 lub mailem: mietelska@mik.krakow.pl

formularz zgłoszeniowy

Wystawa opowiada o losach mieszkańców Gorlic, żołnierzy i ich dowódców, klimacie społecznym i kulturalnym Galicji u schyłku „epoki C.K.”, zagadnieniach historycznych i taktycznych związanych z przebiegiem bitwy gorlickiej. Tworząc scenariusz wystawy, wykorzystano podejście narracyjne, co oznacza, że eksponaty są ilustracją szerszych zagadnień, sytuacji czy wydarzeń historycznych. Kolekcja muzeum została potraktowana jako zbiór tematów i opowieści związanych z posiadanymi przedmiotami. By uzyskać osobistą perspektywę, sięgnięto po wspomnienia i pamiętniki uczestników wydarzeń roku 1915. Są one w wielu miejscach cytowane i eksponowane, tworzą wspólną, wielogłosową opowieść ilustrowaną eksponatami.

Wystawa zajmuje parter XVIII-wiecznej kamienicy, jednej z tych, które ocalały z wojennego kataklizmu. Projekt renowacji wykorzystuje walory wnętrza: zachowane obudowy okien i drzwi, dębowe parkiety oraz oryginalny etalaż – drewniane gabloty ekspozycyjne, które służą w muzeum już niemal pół wieku. Nowa aranżacja wprowadziła równocześnie nową jakość estetyczną – intensywne kolory ścian korespondujące z eksponowanymi na nich obiektami, liternictwo na ścianach, oświetlenie punktowe, cyfrowe ramki prezentacyjne. Celem renowacji ekspozycji było nadanie wnętrzu nowego charakteru, przy jednoczesnym odniesieniu się do tradycji muzeum – pierwszej wystawy pamiątek wojennych powstałej w 1919 roku.
Fotorelacja z wystawy.
Koncepcja i scenariusz wystawy: Dynamika Ekspozycji, Muzeum PTTK im. Ignacego Łukasiewicza
Projekt aranżacji ekspozycji: Parastudio*
Wystawa została sfinansowana przez Urząd Miasta Gorlice i PTTK.

W trakcie rozmów z kuratorkami wystawy z Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu na temat kształtu planowanej ekspozycji przewijało się wiele tematów przewodnich, począwszy od specyfiki motywów sztuki ludowej górali pienińskich aż po historię powstawania „przemysłu” turystycznego w Polsce. Wszystkie te tematy były osadzone w konkretnej rzeczywistości, w konkretnym plenerze, jakim jest przełom Dunajca. I ten krajobraz stał się ramą narracji wystawy.

Rozważania na temat historii, jaką widz zobaczy podczas zwiedzania wystawy, rozpoczęliśmy od prostych pytań: co wyjątkowego jest w Szczawnicy, co sprawia, że właśnie tu warto przyjechać? Dlaczego to właśnie tutaj powstało znane i cenione w czasach międzywojennych uzdrowisko i rozwijała się turystyka kulturowa? Odpowiedź okazała się równie zaskakująca, co banalna – czyli to, co widzimy: Pieniny, Dunajec. Narracja wystawy zaczyna się bajkowo: od legendy św. Kingi, jej grzebienia i wstążki zmienionej w wijącą się rzekę. Następnie przepływamy przez kolejne etapy adaptowania, oswajania przestrzeni przez zamieszkujących te tereny ludzi. Krajobraz Pienin staje się świadkiem średniowiecznego kształtowania się granic i powstawania warowni, tworzenia się mozaiki kulturowej wraz z osiedlającymi się grupami etnicznymi (Rusinów Szlachtowskich, z czasem także Żydów) i ich przystosowywaniem się do sytuacji, w której „nie da wyżyć się z rolnictwa”. Główne zajęcia (spławianie drewna, flisactwo, pasterstwo) determinują styl życia, kształtują miejsce zamieszkania. Ta otwartość na zmiany z czasem zaowocuje odpowiedzią na potrzeby gości pojawiających się w Szczawnicy. Zmienia się bowiem nie tylko chata samego górala pienińskiego, ale także cała Szczawnica. Ta „modernizacja” wychodzi w przestrzeń, zmienia się architektura, powstają nowe wille; z początku z zapożyczanych elementów, później już ze swoim charakterystycznym rysem. Pojawiają się emblematy, oznakowania – godła Szalayowskie – które nie tylko informują, że „tu się wynajmuje”, ale także tworzą charakter tego miejsca, wpisują się w krajobraz.

Dalej ekspozycja prowadzi zwiedzających poprzez kolejne etapy rozkwitu miejscowości, prezentując dorobek poszczególnych postaci, które przyczyniły się do tego rozkwitu. Szczawnica stała się popularnym kurortem. Aż do II wojny światowej, kiedy rozwój uzdrowiska został gwałtownie zahamowany, spływ tratwami Dunajcem praktycznie przestał funkcjonować. Działały tu za to placówki gestapo i straży granicznej. Jednocześnie jednak był tu również główny punkt przerzutowy kurierskiego szlaku na Węgry, a w górach schronienie znaleźli partyzanci. Mozaika kultur zaczyna zanikać – od II wojny światowej, kiedy to przestaje istnieć w uzdrowisku społeczność żydowska, aż do powojennej akcji „Wisła”, w ramach której wysiedlono prawie wszystkich Łemków (w tym Rusinów Szlachtowskich).

Co się stało z Szczawnicą po akcji „Wisła” i jaka jest współcześnie? Sama wystawa jest częścią tej opowieści i wymaga dopowiedzenia, osadzenia pejzażu, rzeczywistości, w której jesteśmy. Prologiem wystawy w Muzeum Pienińskim jest otaczający krajobraz, walory przyrodnicze, Pieniny, przełom Dunajca. To, jakie życie tam zastajemy, kogo spotykamy, a kogo już nie, a także ile pozostało po dawnych mieszkańcach, jest jej epilogiem.

Mamy nadzieję, że praktyczna, ale nie powierzchowna. To, co mamy w niej do powiedzenia, nie będzie nowością dla Czytelników muzeobloga. Piszemy o interpretacji w muzeum: po co, jak i dlaczego warto interpretować dziedzictwo, zanim przystąpi się do (dalszych) działań programowych. Zastanawiamy się, jak dojść do istoty rzeczy, czy koniecznie trzeba mówić językiem potrzeb i aktualnych problemów, dlaczego ważna jest lokalna specyfika. Zadajemy pytania, na które nie ma jednoznacznych odpowiedzi, ale samo ich postawienie może być ważną inspiracją. Szukamy mostów między marketingiem i fenomenologią, między okresem trwałości projektowej i jasnością komunikatu wystawy, między ekspertami i publicznością. Proponujemy, a ponadto dokładnie opisujemy konkretne narzędzia warsztatowe, które umożliwią przeprowadzenie warsztatów interpretacyjnych u siebie. Powołujemy się na nasze doświadczenia, ale bierzemy pod uwagę głosy muzealników i oczekiwania gości muzeum.

Teraz oddajemy ją w Wasze ręce i powoli przestaje być tylko nasza. Choć tak naprawdę nigdy taka nie była, bo w powstaniu publikacji pod tytułem „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” uczestniczyło wiele osób. Dziękujemy dziś przede wszystkim odważnym muzealnikom, którzy umożliwili nam wspólną pracę warsztatową, a także włączyli się w wymianę myśli, biorąc udział w eksperymentalnym projekcie wymagającym dużego zaangażowania. Wierzymy, że to miało sens.

Książka „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” dostępna jest w wersji cyfrowej. Papierową można otrzymać bezpłatnie, pisząc na adres instytut[at]mik.krakow.pl. Wszystkich Czytelników gorąco prosimy o recenzowanie jej!

Publikacja powstała w ramach projektu współfinansowanego przez MKiDN:

Gra – jako przykład aktualizacji – w inny sposób realizuje założenie o „użyteczności” dziedzictwa: służy przede wszystkim dobrej zabawie. Za wszelką cenę staraliśmy się tutaj uniknąć belferskości, przepychania wiedzy pod płaszczykiem rozrywki. Jednocześnie przyjęliśmy, że nabywanie wiedzy i dobra zabawa mogą się przenikać. Gra miała też służyć prezentacji zbiorów WMM i chcieliśmy, żeby do nich jak najciekawiej odsyłała.

W szukaniu odpowiedniego balansu pomocna okazała się popularna w marketingu koncepcja gamifikacji. Wojtek Ozimek z uczestniczącej w produkcji gry firmy one2tribe, tak określa to zjawisko:

Gry angażują. Wie to każdy, kto spędził noc przy komputerze, próbując zakończyć jakiegoś questa. Gramy, bo lubimy. Dla odmiany wiele z naszych codziennych zadań opiera się na tym, że robimy coś, bo musimy. W niektórych przypadkach można połączyć przyjemne z pożytecznym i mechanizmy z gier zaangażować w naszej codziennej pracy.
Wykorzystanie mechanizmów znanych z gier w marketingu służy przede wszystkim
– do stymulowania innowacji (premiowanie kreatywności, szukanie rozwiązań),
– do motywowania pracowników (tzw. schematy nagród w grach są często zaprojektowane dużo lepiej niż typowy, biurowy system motywacyjny),
– do reklamowania produktów (gra angażuje bardziej niż «typowa» strona WWW) do budowania lojalności klientów…

[W. Ozimek, Czym jest gamifikacja i skąd ten szum dookoła niej?, http://polygamia.pl/blogi/ozzie1973/2011/12/czym_jest_gamifikacja_i_skad_ten_szum_dookola_niej (dostęp: 04.02.2013)]

W raporcie Gotowi na innowacje można znaleźć szerszy opis gamifikacji.

Gra to sztuczny świat, wirtualne przestrzenie, w których ludzie przeżywają prawdziwe emocje. A emocje i mechanizmy, które je uwalniają, są jednakowe niezależnie od kontekstu. Gamifikacja bierze z gier to, co najbardziej wciąga, angażuje, zachwyca i co dotyka głębokiej emocjonalności – nie chodzi tu o punkty czy rankingi, ale poczucie zaangażowania, przyjemność z osiągania celu, radość z bycia w grupie. Celem gamifikacji jest odkrycie i zastosowanie tych mechanizmów w innych usługach, po to by zbudować równie silne zaangażowanie z marką, usługą czy produktem, jak to udaje się w grach.

[M. Rycharska, R. Kuczwalski, B. Stokalski, W. Ozimek, Gra o klienta czy gra z klientem? Nowa generacja usług elektronicznych. W: Gotowi na innowacje]

Podczas projektowania gry zadaliśmy sobie pytanie: czy podobne mechanizmy mogą być wykorzystane do zaangażowania odbiorców w poznawanie dziedzictwa kulturowego (w tym wypadku eksplorowanie portalu WMM)? Cel gry został zatem określony jako: stworzenie motywacji do odkrywania zasobów wirtualnego muzeum. Tak ustawiony środek ciężkości okazał się kluczowy na etapie tworzenia fabuły i mechaniki gry. To nie gra ma prezentować treści, ale gracz musi je poznawać, żeby móc w niej funkcjonować (rozwiązywać zadania, przechodzić misje, zdobywać osiągnięcia…).

Jak to działa? Otóż w warstwie fabularnej gra nie zawiera żadnych elementów informacji merytorycznie związanych z eksponatami WMM. Jednak zadania, które w trakcie gry napotyka gracz, są tak skonstruowane, że wymagają uważnego przeszukiwania zasobów Wirtualnego Muzeum. Gamifikacja oznacza więc w przypadku portalu WMM wykorzystanie gry jako motywatora do własnych poszukiwań odbiorców – graczy, a nie nośnika treści. Mamy nadzieję uniknąć tym sposobem efektu odpychającego dydaktyzmu i dodatkowego przeładowania tego i tak bardzo już „treściwego” portalu. Gra pozostaje równocześnie w ścisłym związku z portalem: stanowią o tym dodatkowo konkretne rozwiązania zarówno w zakresie jej mechaniki, jak i fabuły. O tym w następnych postach…

Zaproszeni goście – Lise den Brok (Northern Ireland Community Archive) oraz Katarzyna Ziętal (Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej) – opowiedzą o metodach tworzenia cyfrowych archiwów i pracy ze społecznością oraz sposobach ewaluacji tego rodzaju projektów.

Lise den Brok – holenderska muzeolożka pracująca w Irlandii Północnej. W ramach stażu w Causeway Museum Service uczestniczyła w projekcie Northern Ireland Community Archive, gdzie odpowiedzialna była za stworzenie, moderację i ewaluację cyfrowego archiwum entuzjastycznej grupy starszych mieszkańców Coleraine pochodzących z Indii i Sri Lanki – “Asia over 50s Club”. Od 2011 roku związana jest także z firmą projektującą wystawy Tandem Design.

Katarzyna Ziętal – ukończyła studia w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, od 5 lat pracuje w Fundacji Ośrodka KARTA, obecnie przy projekcie Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej prowadząc szkolenia dla uczestników programu i oferując wsparcie merytoryczne bibliotekom należącym do sieci CATL.

Spotkanie będzie częściowo prowadzone w języku angielskim.

Zapraszamy 10 maja o godz. 17.00 do Małopolskiego Instytutu Kultury, ul. Karmelicka 27, III p.

Cykl spotkań organizowany jest we współpracy z Innym Muzeum, w ramach projektu “Strategie partycypacyjne w instytucjach dziedzictwa kulturowego”, który realizowany jest przez Koło Naukowe Studentów MISH UJ przy wsparciu Fundacji Studentów i Absolwentów UJ “Bratniak” oraz pod patronatem Katedry Performatyki UJ.

Zapraszamy na spotkanie inaugurujące cykl dyskusji poświęconych działaniom partycypacyjnym w instytucjach kultury. Wychodząc od ogólnej analizy aktualnych przemian w kulturze i życiu społecznym, chcemy podczas kolejnych spotkań zbadać rolę, jaką strategie partycypacyjne odgrywają obecnie w rozwoju muzeów i instytucji dziedzictwa oraz spróbować przeanalizować ich praktyczne konsekwencje dla codziennej pracy tych placówek oraz dla odbiorców ich działań.

Gośćmi pierwszego spotkania będą dr Paweł Kubicki (Instytut Europeistyki UJ) oraz Marcin Wilkowski (historiaimedia.org). Wspólnie przyjrzymy się rosnącej roli partycypacji w różnych dziedzinach życia społecznego, szczególnie w kontekście miejskich ruchów obywatelskich, oraz znaczeniu nowych technologii dla popularyzacji oddolnych inicjatyw służących ochronie i promocji dziedzictwa.
Spotkanie odbędzie się 2 kwietnia 2012 r. o godz. 18.00, w Małopolskim Instytucie Kultury w Krakowie.

Organizatorzy: zespół Dynamiki Ekspozycji Małopolskiego Instytutu Kultury oraz Aleksandra Janus i Dorota Kawęcka, Inne muzeum.

Warsztaty mają na celu prezentację metody rtf (relacje-teksty-forma), która powstała jako część projektu pod nazwą „Pamięć – dziedzictwo – społeczności lokalne”. Metoda rtf może być zastosowana w muzeach w działaniach angażujących lokalną społeczność, zwłaszcza gdy:
– pojawia się potrzeba zgromadzenia różnorodnych dokumentów osobistych;
– warto przeprowadzić rozmowy z mieszkańcami, np. przy realizacji wystaw związanych z historią najnowszą;
– istotna jest wewnętrzna perspektywa interpretacyjna lub wprowadzenie różnorodnych perspektyw interpretacyjnych (w tym np. historycznej, kolekcjonerskiej, artystycznej);
– muzeum chce być miejscem dobrych spotkań;
– podejmowane są działania zmierzające do stworzenia pracowni historii mówionej lub podobnej instytucji mającej na celu dokumentację dziedzictwa najnowszego.
Prezentacji konkretnych narzędzi będzie towarzyszyć wspólne poszukiwanie możliwości ich aplikacji w muzeum.
Metoda rtf została zastosowana przez MIK w projekcie „Pamięć – dziedzictwo – społeczności lokalne” zrealizowanym w latach 2004–2006 w ramach europejskiego programu Kultura 2000.

W ramach tego projektu powstała „Księga uwolnionych tekstów”, która stała się modelem dla kilku podobnych publikacji zrealizowanych przy użyciu metody rtf.
Podczas warsztatów uczestnicy otrzymają publikację na temat metody rtf pt. „Uwalnianie tekstów w weekend”.

Warsztaty odbędą się w godzinach 10.00-16.00.

Koszt uczestnictwa wynosi 100 PLN (płatne przelewem na konto: 17 1060 0076 0000 3210 0016 2355 z dopiskiem Dynamika Ekspozycji) przed zajęciami lub po (na podstawie wystawianej przez organizatora faktury). W trakcie warsztatów zapewniamy kanapki i napoje. Uczestnicy zajęć otrzymają zaświadczenia.

Chętnych prosimy o odesłanie ankiety zgłoszeniowej faksem lub mailem: hajduk@mik.krakow.pl
Prowadzący:
Łucja Piekarska-Duraj – zajmuje się antropologią społeczną i z tej perspektywy doradza muzeom, jest także autorką podręcznika metody rtf „Uwalnianie tekstów w weekend”. Pracuje w programie „Dynamika Ekspozycji” w MIK.

Piotr Idziak – animator społeczny, etnolog. Pracuje w programie „Dynamika Ekspozycji” w MIK.