Warto zwrócić uwagę na tę publikację, bo metodyczne podejście do edukacji dorosłych nie-profesjonalistów w muzeum sztuki zdaje się być wciąż pewnym novum. Dodatkowo propozycja MET realizuje ciekawe założenia edukacyjne: zagadnienia są tu prezentowane w szerokim układzie odniesień i zjawisk w sztuce, ze zwróceniem uwagi na praktyczne aspekty edukacji w muzeum.

Mamy nadzieję, że praktyczna, ale nie powierzchowna. To, co mamy w niej do powiedzenia, nie będzie nowością dla Czytelników muzeobloga. Piszemy o interpretacji w muzeum: po co, jak i dlaczego warto interpretować dziedzictwo, zanim przystąpi się do (dalszych) działań programowych. Zastanawiamy się, jak dojść do istoty rzeczy, czy koniecznie trzeba mówić językiem potrzeb i aktualnych problemów, dlaczego ważna jest lokalna specyfika. Zadajemy pytania, na które nie ma jednoznacznych odpowiedzi, ale samo ich postawienie może być ważną inspiracją. Szukamy mostów między marketingiem i fenomenologią, między okresem trwałości projektowej i jasnością komunikatu wystawy, między ekspertami i publicznością. Proponujemy, a ponadto dokładnie opisujemy konkretne narzędzia warsztatowe, które umożliwią przeprowadzenie warsztatów interpretacyjnych u siebie. Powołujemy się na nasze doświadczenia, ale bierzemy pod uwagę głosy muzealników i oczekiwania gości muzeum.

Teraz oddajemy ją w Wasze ręce i powoli przestaje być tylko nasza. Choć tak naprawdę nigdy taka nie była, bo w powstaniu publikacji pod tytułem „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” uczestniczyło wiele osób. Dziękujemy dziś przede wszystkim odważnym muzealnikom, którzy umożliwili nam wspólną pracę warsztatową, a także włączyli się w wymianę myśli, biorąc udział w eksperymentalnym projekcie wymagającym dużego zaangażowania. Wierzymy, że to miało sens.

Książka „Lokalne muzeum w globalnym świecie. Poradnik praktyczny” dostępna jest w wersji cyfrowej. Papierową można otrzymać bezpłatnie, pisząc na adres instytut[at]mik.krakow.pl. Wszystkich Czytelników gorąco prosimy o recenzowanie jej!

Publikacja powstała w ramach projektu współfinansowanego przez MKiDN:

Czym jest interpretowanie dziedzictwa?
Interpretowanie to, najkrócej ujmując, opowiadanie historii. To sztuka wyboru tematu, jego rozwijania i przedstawiania go odbiorcy. Z tej perspektywy muzeum to nie tylko obiekty, ale również historie, które się wiążą z obiektami. Historie, które można w nawiązaniu do eksponatów opowiedzieć. Interpretacja to sposób prowadzenia opowieści, który „ożywia” treści i czyni je bliskimi zwiedzającemu. Celem interpretowania jest nie tylko przekazanie wiedzy, ale przede wszystkim zainteresowanie i zainspirowanie odbiorców. Umożliwienie im rozwinięcia własnego rozumienia tematu i odkrycia osobistego związku z dziedzictwem. Interpretacja jest takim sposobem opowiadania o dziedzictwie, który jest związany z życiem (doświadczeniem, wiedzą, zainteresowaniami) zwiedzającego.

W jaki sposób interpretowanie prowadzi do ochrony dziedzictwa?
Mogłoby się wydawać, że koncentracja na rozwijaniu historii, opowieści oddala nas od dostrzegania i doceniania wartości materialnego dziedzictwa. Według Tildena jest wręcz przeciwnie. Interpretowanie prowadzi do zrozumienia dziedzictwa. Dzięki zrozumieniu możliwe jest jego docenienie. A docenienie dziedzictwa prowadzi do jego ochrony. Powszechnie rozumiane i doceniane dziedzictwo staje się dobrem wspólnym („naszym dziedzictwem”) – przedmiotem zaangażowania osób, które odkryły poprzez interpretację swój związek z dziedzictwem.

Ile jest zasad interpretowania dziedzictwa?
Freeman Tilden sformułował sześć zasad interpretacji, ale nie traktował ich jako niepodważalnych wytycznych. Twierdził, że mogłoby ich być na przykład dwanaście. A gdyby istniała tylko jedna zasada, byłaby to szeroko rozumiana miłość, czyli zaangażowanie, dzięki któremu dziedzictwo może stać się „naszym dziedzictwem”. Poniżej znajduje się luźne streszczenie (a raczej interpretacja) sześciu zasad Tildena:

1.      Interpretacja dziedzictwa (to, co prezentowane, opisywane, opowiadane) powinna odnosić się do tego, co już znane odbiorcom, np. do osobistych doświadczeń zwiedzającego.

2.      Interpretacja nie jest informacją, choć zawsze zawiera informacje. Interpretacja opiera się na informacjach i prowadzi do własnych odkryć dokonywanych przez zwiedzającego.

3.      Interpretowanie jest sztuką, której można się nauczyć, i czerpie z wielu dyscyplin naukowych oraz artystycznych, np. historii czy architektury.

4.      Głównym celem interpretacji jest „prowokowanie” (np. inspirowanie do samodzielnego myślenia) w przeciwieństwie do „instruowania” (np. edukowania jako przekazywania informacji).

5.    Interpretacja stara się odnosić do życia człowieka jako całości. Czyli interpretowanie polega na szukaniu takich ujęć tematu, dzięki którym można zrozumieć czy odkryć złożone, szerokie zjawiska, związane z człowiekiem, a nie tylko poznać rzeczy i ich właściwości.

6.      Interpretacja skierowana do dzieci (osoby do około 12. roku życia) wymaga innego sposobu prowadzenia niż interpretacja dla osób dorosłych.

Czy to się udało? Liczne testy przeprowadzone przed publikacją spacerów dawały taką nadzieję. Wśród opinii wyrażanych przez różne grupy odbiorców powtarzało się zdanie, że samodzielne odkrywanie śladów getta wśród murów dzisiejszego miasta, pozwala spojrzeć na nie na nowo, że „więcej się wtedy widzi” i można mocniej zaangażować się w losy bohatera prezentowanej w spacerze historii. Podsumowanie etapu pracy, na którym tworzyliśmy i testowaliśmy koncepcję spacerów można przeczytać tutaj.

Spacery są obecnie dostępne w Muzeum Fabryki „Emalia” Oscara Schindlera. Wersję PDF można też pobrać na stronie muzeum .

Fot: MIK

Szczególnie interesujący jest dla nas fakt, że kilka z prezentowanych w nim artykułów poświęconych jest muzeom. Magda Link – Lenczowska (współpracująca również z Muzeoblogiem) w artykule Śmierć w nowych dekoracjach daje krytyczny wgląd w wystawę Kraków – czas okupacji 1939 – 1945 w Fabryce Schindlera. Autorka analizuje ekspozycję, odnosząc ją do sposobów opowiadania o historii II Wojny Światowej użytych w Muzeum Powstania Warszawskiego. To porównawcze spojrzenie jest również głosem w dyskusji nad konstruowaniem współczesnego muzealnego przekazu zarówno na poziomie środków wystawienniczych jak i narracji. Drugi artykuł poświęcony tematyce muzealnej to Multimedialna Akropolis autorstwa Łukasza Galuska. Tekst poświęcony jest otwartej w czerwcu 2010 roku w Muzeum Miejskim w Lublanie wystawie mającej za cel prezentację dziejów Słowenii. Oprócz tego w w HERITO można poczytać również o wystawach: Modernizacje 1918 – 1939 w Muzeum Sztuki w Łodzi i Dom miłośnika sztuki w MCK.
Zachęcamy do lektury!

Książkę Participatory Museum można za darmo poczytać on-line, na stronie Participatory Museum, lub kupić. Chcąc dokonać zakupu mamy też wybór między wersją papierową i elektroniczną. Warty podkreślenia jest również fakt, że książka ukazała się na bardzo liberalnej licencji Creative Commons Attribution-Noncommercial.

Misja
Pojęcie „misji” z jednej strony nawiązuje do działalności, kojarzonej z edukowaniem, oświecaniem, a nawet nawracaniem. Z drugiej strony „misja” funkcjonuje w naukach o zarządzaniu, gdzie oznacza rację bytu organizacji – odpowiedź na pytanie po co i dla kogo organizacja (np. firma lub instytucja) istnieje. Punktem wyjścia dla organizacji myślącej w kategoriach długofalowego rozwoju jest zdefiniowanie swojej misji. Misja jest podstawą działalności organizacji, sensem jej istnienia, „kodem DNA”, odróżniającym organizację od innych. Zdefiniowanie misji ma liczne konsekwencje praktyczne: porządkuje myślenie o organizacji, jej priorytetach i podejmowanych (lub odrzucanych) działaniach, ułatwia budowanie długofalowych programów, tworzenie spójnego profilu programowego instytucji, budowanie wizerunku, a także celowe rozwijanie wiedzy
i kompetencji.

W książce Geralda Matta można znaleźć wskazówki i przykładowe pytania służące strategicznej diagnozie muzeum, tworzeniu lub aktualizowaniu jego misji. Synteza organizacyjnej autorefleksji to zawarta w misji formuła działania organizacji odpowiadająca na trzy podstawowe pytania: „kim chcemy być?”, „dla kogo istniejemy?” „co mamy robić?”. Odpowiedź, na te pytania nie jest łatwa, jeśli uwzględnimy dynamikę zmian
w społecznym, kulturowym i technologicznym otoczeniu. „W ciągle zmieniającym się, dynamicznym otoczeniu muzeum nie przysługuje już żadne trwałe miejsce. Podlega ono ciągłemu formowaniu, zmuszone jest wciąż na nowo rewidować i definiować swoje stanowisko w sprawie funkcji publicznej, którą pełni.”

Środowisko
Według autora „muzeum dnia dzisiejszego, w jego roli duchowo-kulturalnego centrum musi być ujęte we współdziałaniu ze swym społecznym środowiskiem, które wpływa na treść jego działań i samo z kolei przez te działania jest interpretowane.” Efektywne współdziałanie ze środowiskiem wymaga jak najlepszego jego poznania. Znajomość aktualnych i potencjalnych odbiorców, czy uczestników działań muzeum pozwala znajdować skuteczne formy komunikowania się i nowe funkcje do wypełnienia na rzecz społeczności.
Muzea mogą być świątyniami sztuki, centrami edukacji czy ośrodkami naukowym i bibliotekami. Coraz częściej stają się nie tylko miejscami składania wizyt, ale również spędzania czasu, dostawcami inteligentnej rozrywki, elementami wzmacniania lub wyrażania tożsamości oraz miejscami dialogu, współczesnymi forami. Wzrost liczby i złożoności funkcji muzeów w nowych warunkach dezaktualizuje alternatywę między muzeum jako Disneylandem albo muzeum jako Świątynią. Pojawia się nowy problem harmonizacji funkcji, właściwego rozłożenia akcentów i odkrywania nowych, płynących z życia możliwości działania. „Jeśli muzea mają jednak pozostać żywą tkanką społeczności, będą musiały (…) wzmacniać swą pozycję miejsca spotkania, społecznego dialogu i konfrontacji z kulturowym dziedzictwem przeszłości i dorobkiem dnia dzisiejszego.”
W kompleksowym rozpatrywaniu społecznego i instytucjonalnego środowiska działania muzeum przydatne mogą być metody pochodzące z nauk o zarządzaniu – analiza otoczenia organizacji. Przeprowadzać ją można na kilku poziomach:
– „analizy branżowej”, która obejmuje relacje muzeum z między innymi odbiorcami jego działań, konkurentami, czy sponsorami,
– „grup nacisku i współdecydentów”, gdzie brane są pod uwagę np. istotne dla organizacji instytucje władzy, źródła finansowania, związki zawodowe, czy pracownicy,
– „otoczenia globalnego”, na którym brane są pod uwagę szeroko rozumiane uwarunkowania, prawne, gospodarcze, polityczne i społeczno-kulturowe.
Busola i mapa
W działalność muzeum wpisany jest konflikt „między nostalgią czasu zapamiętanego a dynamiką stale popychająca nas ku przyszłości”. Jednak odwoływanie się do misji i dbanie znajomość środowiska, mogą służyć jako busola i mapa. Navigare necesse est.

Udział w kulturze oznacza wszechstronną edukację
Kontakt kulturą działa na sposób myślenia, poszerza horyzonty (mind-opener). Kompetencje i umiejętności nabywane, dzięki np. edukacji artystycznej mogą być wykorzystywane w innych dziedzinach życia.
Do tych umiejętności należą między innymi otwartość, umiejętność słuchania innych, współpracy w grupie, koncentracja, wyobraźnia, itd. Na poziomie jednostkowym przyczyniają się do rozwoju osobistego, na poziomie społecznym powodują społeczną zmianę.

Kultura i spójność społeczna (Participation and Access for all = social cohesion)
Przez wspieranie i służenie społecznościom lokalnych, kultura pomaga integrować różne grupy społeczne, włączać do publicznego życia zmarginalizowane grupy.

Kultura a tożsamość
Uczestnictwo w kulturze wzmacnia tożsamość (zarówno lokalna, regionalną, jak i ponadnarodową) i poczucie przynależności do określonej wspólnoty lub kręgu wartości.
W tym przypadku nie chodzi o wartości promowane w stosunku do innych ale poczucie przynależności jego wzmacniane wśród jednostek, w stosunku do ich otoczenia, narodu, związków ponadnarodowych.

Dostęp do usług kulturalnych może oznaczać „wzmocnienie” uczestnictwa w demokracji (democratic empowerment),
Rozwój jednostek przez kulturę jest jednym z warunków efektywnej demokratycznej praktyki. Ponadto dostęp do kultury stwarza okazje dla kształtowania „świadomości obywatelskiej”. Empowement to wzrost zdolności podejmowania decyzji i kompetencji służących uczestnictwie w sferze publicznej.

Sektor kultury wyraża wartości europejskie i umożliwia społeczny dialog
Poprzez ofertę kulturalną takich wartości jak tolerancja, demokracja, wolność słowa, pokój. Są to wartości społeczeństwa obywatelskiego. Jednocześnie kultura jest narzędziem wspierającym międzykulturowy dialog.

Bezpośredni wkład kultury w gospodarkę
Kultura staje się współcześnie czynnikiem rozwoju ekonomicznego, na równi z pracą, kapitałem, technologią. Fakt ten odnosi się również do funkcjonowania lokalnych gospodarek.

Kultura i “efekty zewnętrzne”
Wzrost intensywności działań kulturalnych na przynosi korzystne efekty w innych obszarach życia społecznego i gospodarki. A zatem aktywności w kulturze przynoszą „pozytywne efekty zewnętrzne”, gdyż korzyści z nich mogą czerpać całe społeczności. Przykładem społecznych i ekonomicznych korzyści, dzięki aktywnościom kulturalnym jest Muzeum Guggenheima w Bilbao , które przyniosło miastu efekty zewnętrzne w postaci koniunktury w hotelarstwie, gastronomii, usługach transportowych, a także zaowocowało nowym wizerunkiem i tożsamością miasta.

W najbliższym czasie zajmiemy się dokładniej informacjami i rekomendacjami zawartymi w tym raporcie.

Praca zbiorowa zatytułowana „Prawo muzeów” pod redakcją Józefa Włodarskiego i Kamila Zeidlera to niespotykane dotąd na polskim rynku wydawniczym opracowanie, które w sposób uporządkowany prezentuje problemy współczesnej muzealnej legislacji. Dotychczasowe publikacje z zakresu prawa ochrony dziedzictwa kultury czy prace poświęcone muzealnictwu tematykę dotyczącą aspektów prawnych traktowały w sposób wybiórczy.

Zgodnie z zamysłem redaktorów książka „Prawo muzeów” podzielona została na trzy części. Pierwsza traktuje o problematyce związanej z szeroko pojętym prawem muzeów. Zaprezentowane w tym dziale rozprawy naukowe wybitnych specjalistów zajmujących się prawem ochrony dziedzictwa kultury i nie tylko, również zostały podzielone na trzy bloki tematyczne.

Tytuł pierwszego bloku „Prawo muzeów w Polsce” zawiera refleksje dotyczące kondycji placówek muzealnych w naszym kraju. Autorzy prezentują badania dotyczące genezy, roli oraz zadań przed jakimi stoją polskie muzea, stanu ich gospodarki finansowej, funkcji Rad Muzealnych oraz zwracają uwagę na znaczenie terminu muzealia w polskim prawie ochrony dziedzictwa kultury. Znaczna część w tym bloku tematycznym poświęcona została przestępstwom przeciwko eksponatom muzealnym. Osobne rozprawy traktują o kradzieżach i fałszerstwach dzieł sztuki, zjawiskach coraz częściej występujących w Polsce. Jeden z rozdziałów odpowiada na pytanie czy muzealnik może czy nie może pełnić roli eksperta, czyli jakie są różnice między teorią a praktyką zawodu muzealnika. Kolejne poruszone problemy dotyczą rozpowszechniania informacji wizualnej dzieł sztuki, ich wywozu zagranicę oraz trudności związanych z własnością zabytków archeologicznych.

Drugi blok tematyczny zawarty w części pierwszej publikacji został zatytułowany „Prawo muzeów w Europie i na świecie”. Zaprezentowane tu rozprawy dotyczą roli muzeów w świetle dokumentów międzynarodowych, znaczenia muzeów w międzynarodowej ochronie dziedzictwa kulturowego oraz sytuacji prawnej muzeów i muzealiów w Republice Federalnej Niemiec. Godnym polecenia jest artykuł dotyczący charakterystyki filozoficzno – prawnej jednego z najistotniejszych dla muzealników dokumentu, jakim jest Kodeks Etyki dla Muzeów Międzynarodowej Rady Muzeów (International Council of Museums – ICOM).

Interesujące przypadki zajęcia dzieł sztuki wywiezionych na zagraniczne wystawy otwierają ostatni blok tematyczny poświęcony wciąż aktualnej problematyce rewindykacji. Poruszone zagadnienia dotyczą reprywatyzacji dóbr kultury w Europie Środkowo – Wschodniej w latach 1989-2005, zwrotów zabytków i dzieł sztuki zagrabionych w czasie II wojny światowej z ziem państwa polskiego przez Armię Czerwoną oraz problemów związanych z własnością zbiorów muzealnych.

Druga część książki „Prawo muzeów” zawiera zbiór aktów prawnych w postaci ustawy o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r. wraz z aktualnymi do niej rozporządzeniami. Niestety z dniem złożenia publikacji do druku nie zostały wydane i opublikowane dwa z ośmiu aktów wykonawczych do ustawy o muzach. Zabrakło rozporządzenia ministra kultury i dziedzictwa narodowego dotyczące szczegółowego zakresu i trybu zabezpieczania zbiorów przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym zniszczeniem lub utratą zbiorów oraz sposobów przygotowania zbiorów do ewakuacji w razie powstania zagrożenia oraz rozporządzenia dotyczącego grup osób, którym przysługuje ulga w opłacie lub zwolnienie z opłaty za wstęp do muzeów państwowych oraz rodzajów dokumentów potwierdzających ich uprawnienia. Pośrednio ta wypełniona już luka w prawie prezentuje sytuacje polskiego prawodawstwa w przedmiotowej materii, co dodatkowo wpływa na wartość książki.

Książkę zamyka tłumaczenie znowelizowanego Kodeksu Etyki dla Muzeów ICOM autorstwa Przemysława Rybińskiego. Tłumaczenie to wydane na potrzeby publikacji opatrzne jest obszernym wstępem autora, w którym wskazuje on na zasadność, budowę i znaczenie kodeksu.

„Prawo muzeów” z pewnością powinno stanowić obowiązkową lekturę zarówno dla każdego muzealnika, jak i dla wszystkich osób głęboko zainteresowanych tematyką związaną z muzeami. Należy bowiem pamiętać, że muzea to nie tylko olbrzymie gmachy z wiekowymi eksponatami, których nie wolno dotykać. To przede wszystkim instytucje pożytku publicznego stojące na straży historii, kształtujące pamięć i tożsamość przyszłych pokoleń.